Lawaaihinder is een stille moordenaar

© iStock
Thomas Detombe
Thomas Detombe Freelancejournalist

Een verstoorde slaap hangt samen met tal van gezondheidsrisico’s. De WHO roept de beleidsmakers dan ook op het gevaar van lawaai te erkennen en te bestrijden. Volkomen terecht.

Vlaanderen telt veel grote verkeersaders, die samen flink wat (geluids)overlast voor de omwonenden veroorzaken. De lawaaierige nachtvluchten boven Brussel en de rand blijven voor discussie zorgen, de uitbreidingsplannen van Brussels Airport stuiten op hevig protest. Inwoners van enkele gemeentes rond de luchthaven vrezen dat hun nachtrust en hun gezondheid nog meer verstoord zullen worden.

In Vlaanderen is lawaaihinder, na luchtvervuiling, de belangrijkste slokop van gezonde levensjaren. Verschillende studies verbinden omgevingslawaai met een verhoogde bloeddruk, hart- en vaatziekten en slaapproblemen. Sommige suggereren zelfs een verband tussen de blootstelling aan lawaai en gewrichtsaandoeningen of astma. Over wat een veilige lawaaigrens is, bestaat nog maar weinig discussie. De Europese Unie stelt dat blootstelling aan nachtlawaai boven een gemiddelde van 55 decibel ernstige gevolgen voor de gezondheid heeft. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is strenger: zij waarschuwt dat negatieve effecten al kunnen optreden vanaf 40 decibel. Op de lange termijn streeft de WHO dan ook naar een maximale nachtelijke waarde van 40 decibel. Tezelfdertijd merkt de WHO op dat die doelstelling voor bepaalde landen onhaalbaar is, althans op de korte termijn. Voor die landen stelt ze een tussendoel van 55 decibel voor.

In Vlaanderen is lawaaihinder, na luchtvervuiling, de belangrijkste slokop van gezonde levensjaren.

Meer dan gemiddelden

Marc Goethals, cardioloog aan het OLV Ziekenhuis Aalst, volgt het debat op de voet. Hij is voorstander van een reglementering die rekening houdt met álle facetten van de geluidsoverlast. ‘Nu baseert men zich bij de opstelling van geluidsnormen enkel op gemiddelden. Ook de EU doet dat. Maar het is niet omdat een jaargemiddelde of nachtgemiddelde onder het ‘veilige’ niveau blijft, dat geluid geen negatieve impact kan hebben op je slaap of je gezondheid’, waarschuwt hij.

Ook de frequentiesamenstelling en het aantal pieken van lawaai tellen. ‘Geluiden of trillingen in een lage frequentie zijn minder hoorbaar dan die in een hoge frequentie, maar kunnen wel zeer hinderlijk zijn – denk maar aan een zware vrachtwagen die passeert. Hetzelfde geldt voor de intensiteit van de lawaaipieken. Stel dat het gemiddeld muisstil is in je slaapkamer, maar er is wel twintig keer een piek van 60 decibel aan de buitengevel van je huis. Zelfs al ligt het nachtgemiddelde ver beneden 40 decibel, de kans is groot dat je toch slecht zal slapen. Bij een plots geluid boven 45 decibel kun je al wakker worden – 45 decibel kun je vergelijken met een zacht stemgeluid. Daar zit je snel aan. Ook het tijdstip van de nacht telt. In de tweede helft van de nacht is geluid hinderlijker, omdat je dan in je remslaap zit. Die is minder diep.’

Volgens Goethals houden Vlaanderen en Europa niet genoeg rekening met al die aspecten. ‘Waarschijnlijk onder druk van de economische actoren. Veel West-Europese regio’s kampen met moeilijk vermijdbare geluidshinder door een hoge aanwezigheid van verkeer en industrie.’

Stresshormoon

Lawaaihinder is een stille moordenaar
© Belga

Goethals maakt een onderscheid tussen subjectieve geluidshinder en de gezondheidseffecten van lawaai. Als men lawaaihinder in kaart brengt, focust men meestal op het eerste. Via vragenlijsten peilt men naar de ergernis van bewoners over vliegtuig- of ander verkeerslawaai. ‘Maar het niveau van ergernis valt niet altijd samen met de effectieve impact op je gezondheid. Al kunnen beide wel overlappen. Iemand die zich ergert omdat hij ’s nachts vaak wakker wordt van vliegtuiglawaai, zal misschien ook een slaapprobleem hebben, en dat automatisch verbinden met het nachtlawaai. Maar net zo goed leg je die link niet. Eigenlijk heeft je slaap niet veel nodig om verstoord te raken. Al 15 jaar geleden berekende men rond de luchthaven van Schiphol dat plotse geluiden van 32 decibel tot extra beweeglijkheid in de slaap leiden. 32 decibel is absoluut niet luid, want het is zachter dan een fluistertoon. In hetzelfde rapport beoordeelden mensen die gemiddeld meer bewogen in hun slaap hun slaapkwaliteit als slechter. Omgevingslawaai kan je gezondheid schaden, ook als je er niet wakker van wordt of als je het overdag door gewenning niet als hinderlijk ervaart.’

‘We zijn zo geprogrammeerd dat we ’s nachts veel alerter zijn voor lawaai dan overdag’

Marc Goethals, cardioloog

Onze grote gevoeligheid voor geluid heeft evolutionair-biologische wortels. Goethals: ‘Gedurende een groot deel van onze geschiedenis betekende lawaai gevaar. Als je iets hoorde in het struikgewas kon dat een roofdier of een andere bedreiging zijn. Ons systeem is nog altijd afgestemd op die mogelijke bedreigingen. Het houdt ons scherp. Bij blootstelling aan een geluid boven een bepaald niveau maakt het lichaam stresshormoon aan. Dat leidt tot een hogere hartfrequentie en bloeddruk. Bovendien zijn we zo geprogrammeerd dat we ’s nachts veel alerter zijn voor lawaai dan overdag. Tijdens onze slaap hebben we dus minder decibels nodig om stresshormoon aan te maken.’

Topje van de ijsberg

Studies beschouwen 32 tot 35 decibel tijdens de nacht als een drempelwaarde voor lichamelijke effecten. Op de korte termijn hebben geluiden boven die waarde geen belangrijke gevolgen. Op langere termijn ziet men die wel. Goethals verwijst vooral naar hypertensie en cardiovasculaire aandoeningen. ‘Boven een gemiddeld nachtelijk geluidsniveau van 40 decibel neemt het risico op hart- en vaataandoeningen, zoals een hartinfarct en een hersentrombose, snel toe. Per extra decibel boven 40 decibel groeit dat risico met 5 %, wees een studie rond de luchthaven van Keulen uit. Wie ’s nachts blootgesteld wordt aan een gemiddeld geluidsniveau van 50 decibel loopt 50 % meer kans op een cardiovasculaire aandoening.” (3,2% van alle mannen krijgt een hartinfarct. Bij een risicostijging van 50% klimt dit naar 4,8%. Voor vrouwen stijgt het risico van 1,5% naar 2,3%. Nvdr.)

Goethals vreest dat de directe gevolgen slechts het topje van de ijsberg zijn. Een klassieke WHO-bevraging uit 2004 sterkt hem in die overtuiging. De WHO peilde de nachtrust van een kleine 8000 mensen. Wie aangaf dat zijn slaap de afgelopen maand verstoord werd door lawaai, bleek een significant hoger risico te lopen op een heel scala van aandoeningen. Volwassenen kampten vaker met een hoge bloeddruk, maar leden ook meer aan gewrichtsaandoeningen, maagaandoeningen, depressie en zelfs bronchitis. Ook bij kinderen en ouderen vertaalde een verstoorde slaap zich in extra gezondheidsrisico’s. Kinderen hadden bijvoorbeeld driemaal vaker bronchitis. Ouderen bleken tweemaal vaker last te hebben van astma.

1 miljoen levensjaren

‘De WHO bewijst daarmee geen causale verbanden, maar bevestigt wel wat wetenschappers al langer weten: slaap is erg belangrijk voor onze gezondheid. Ze zorgt voor ons lichamelijk en geestelijk herstel en onze immuniteit. Het is dus zeker niet verwonderlijk dat slaapverstorend lawaai samenhangt met een verhoogd risico op een reeks aandoeningen. Ook al hebben ze er op het eerste gezicht niets mee te maken.’

In een lawaaierige wereld liggen leerstoornissen en cognitieve beperkingen op de loer.

Onze eigen Hoge Gezondheidsraad verbindt slaaptekort expliciet met een verminderde insuline-aanmaak en daardoor met een hoger diabetesrisico.

De WHO roept beleidsmakers op om lawaai als ernstig gezondheidsrisico te erkennen en te bestrijden. Voorzichtige schattingen gaan uit van ruim 1 miljoen verloren gezonde levensjaren in de EU ten gevolge van geluidshindereffecten. De organisatie ijvert in het bijzonder voor een betere bescherming van kinderen. In een lawaaierige wereld liggen leerstoornissen en cognitieve beperkingen op de loer. Hoewel nog meer onderzoek nodig is, is het duidelijk dat beleidsmakers, scholen én ouders geluidshinder ernstig moeten nemen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content