U hebt geld genoeg, maar te weinig tijd om op een lange wachtlijst te staan voor een oogcorrectie of een nieuwe heup? Dan kunt u terecht in een van de steeds talrijkere niet-erkende privéziekenhuizen in Vlaanderen. Ramingen over hun aantal variëren tussen dertig en tachtig, maar exacte cijfers zijn er niet, want de overheid heeft er totaal geen zicht op. ‘Dat is inderdaad problematisch’, geeft minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) toe.
Sint-Martens-Latem is niet alleen een gemeente waar het prettig wonen is, het huisvest ook een Nederlands commercieel ziekenhuis dat gespecialiseerd is in het plaatsen van nieuwe heupen bij gefortuneerde klanten. Elke zondagavond arriveert er een Nederlandse specialist die samen met zijn echtgenote-verpleegkundige en zijn zoon-orthopedist de hele week heupen opereert en vrijdagavond weer naar Nederland vertrekt.
Een ander bekend privéziekenhuis is het Louise Medical Center in de dure Louizalaan in Brussel. Een blinkende folder raadt klanten aan om er een volledige check-up te laten doen: ‘Je komt ’s morgens aan, gaat langs bij twaalf artsen-specialisten en op het einde van de dag kun je weer naar huis met een globaal beeld van je gezondheidstoestand.’ U passeert er onder meer bij een cardioloog en bij een darmspecialist voor een colonoscopie. En dat alles voor ‘slechts’ enkele duizenden euro’s. Er is zelfs een spoedafdeling gynaecologie en een afdeling voor kleine spoedgevallen ‘waar een van onze artsen je binnen het halfuur behandelt’, zo belooft de brochure.
En als u zich wilt laten opereren om opnieuw te lezen zonder bril, of die lelijke spatader weg wilt, dan kunt u terecht in Medipolis, Antwerp Private Clinic. Het ziekenhuis is gevestigd aan de Boomsesteenweg in Wilrijk, zonder meer een van de lelijkste straten van Vlaanderen, met zijn eindeloze aaneenschakeling van baanwinkels. Oogarts en eigenaar Erik Mertens startte het ziekenhuis in 2009. Trots toont hij de operatiekamers, de recovery-bedden en de consultatiekamers van Medipolis. Een miljoeneninvestering. ‘Veel beter vind je niet in onze sector.’
Schimmige toestand
Ons land telt drie types ziekenhuizen: overheidsinstellingen (zoals de OCMW-klinieken), vzw-ziekenhuizen (die vroeger vooral geëxploiteerd werden door religieuze orden) en zuiver commerciële ziekenhuizen. De eerste twee types worden erkend en gefinancierd door de overheid, het derde type niet. Die commerciële privéziekenhuizen streven naar winstmaximalisatie en worden ook niet gecontroleerd op hun kwaliteit. Ze vallen volledig buiten het gezichtsveld van de overheid. Er bestaat zelfs geen wettelijke definitie van wat een commercieel ziekenhuis is. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid probeerde het toch: ‘Als extramuraal medisch centrum wordt beschouwd de voorziening voor gezondheidszorg die niet erkend is als ziekenhuis en waar op afspraak medisch-specialistische chirurgische ingrepen en/of invasieve technieken worden toegepast.’
Het gevolg van die schimmige toestand is dat niemand in dit land precies weet hoeveel commerciële ziekenhuizen er zijn en wat daar allemaal gebeurt. Erik Mertens van Medipolis, die ook voorzitter is van de vereniging van Extra Murale Chirurgie, schat het aantal op dertig. Luc Van Gorp, voorzitter van de Christelijke Mutualiteit (CM), denkt dat het gaat om zeventig tot tachtig instellingen. ‘Hun aantal groeit flink, want in 2006 telden Vlaanderen en Brussel slechts dertig privéziekenhuizen.’ In 2008 telde Zorgnet Vlaanderen er al zestig, maar het blijven schattingen. Ter vergelijking: België telt in totaal 103 erkende ziekenhuizen.
Stefaan Callens, advocaat en professor gezondheidsrecht aan de KU Leuven, zegt dat het in België niet verboden is om een ziekenhuis commercieel te exploiteren. Maar de overheid zal in dat geval het bedrijf geen financiële hulp bieden bij bijvoorbeeld de bouw en de uitrusting van het ziekenhuis. Om in aanmerking te komen voor overheidsfinanciering moet een ziekenhuis bovendien aan een lange lijst voorwaarden voldoen, zoals een minimumaantal (150) bedden.
Toch ziet ook hij een groeiende belangstelling van privé-investeerders in de gezondheidszorg. Het beursgenoteerde Gimv kocht zich vorig jaar in bij Benedenti, een keten van tandartspraktijken. ‘Ik ben er vrij zeker van dat ook het aantal commerciële ziekenhuizen in België de komende jaren zal toenemen, net als in onze buurlanden. Dat is een evolutie die niet meer te stoppen valt.’
Geldgebrek bij overheid
Nederland telt ondertussen al 180 privéziekenhuizen. In Frankrijk is 65 procent van het aantal ziekenhuisbedden in handen van de openbare sector. De rest is eigendom van zogenaamde for-profitziekenhuizen, zeg maar commerciële instellingen. Een grote speler in Frankrijk is het beursgenoteerde bedrijf Capio. In Duitsland hebben de openbare ziekenhuizen een marktaandeel van 29,8 procent. Non-profitziekenhuizen, die eigendom zijn van bijvoorbeeld een religieuze orde, bezetten 35,4 procent van de markt en 34,8 procent is privé. Het beursgenoteerde Fresenius is eigenaar van verschillende ziekenhuizen in Duitsland.
Professor Callens verklaart de opkomst van privéziekenhuizen onder meer door het geldgebrek bij de overheid. ‘De bevolking veroudert en de vraag naar zorg stijgt. Dat veroorzaakt soms lange wachtlijsten waardoor het voor privé-investeerders interessant wordt om een commercieel ziekenhuis op te richten.’ Volgens hem zal de markt van de ziekenhuizen in de toekomst ook internationaliseren. ‘Dat gebeurt onder druk van technologische ontwikkelingen die steeds grotere investeringen vragen.’
Dat hoeft ook geen grote problemen op te leveren, vindt Callens. ‘Als er, net zoals in het buitenland, maar behoorlijke afspraken worden gemaakt met de privé-investeerders. Er moeten kwaliteitsnormen komen. De zorg moet bestemd zijn voor iedereen die daarom vraagt en 24 uur op 24 uur beschikbaar zijn. Het mag niet leiden tot een gezondheidszorg van twee snelheden.’ En als commerciële ziekenhuizen te veel winst blijken te maken, moeten zij een deel teruggeven aan de overheid. Dat gebeurt nu al in Frankrijk. Verliesgevende activiteiten van de erkende ziekenhuizen, zoals de organisatie van een spoeddienst, zouden volgens Callens daarentegen beter gesubsidieerd moeten worden door de overheid.
Winstgevende operaties
De CM verwijt de commerciële ziekenhuizen dat ze aan ‘cherry picking’ doen. Volgens voorzitter Luc Van Gorp focussen ze zich op de meest lucratieve operaties, zoals oogoperaties en plastische chirurgie. Het merendeel van de cataractoperaties gebeurt nu al in de commerciële ziekenhuizen ‘Dat heeft gevolgen voor de financiering van de erkende ziekenhuizen, want die blijven achter met de ingewikkelde en verliesgevende ingrepen. Uit een onderzoek van Belfius bleek onlangs dat een op de drie erkende ziekenhuizen met verlies draait.’
Erik Mertens van Medipolis spreekt tegen dat hij en zijn collega’s in privéziekenhuizen enkel de meest winstgevende operaties uitvoeren. ‘We doen geen operaties waarbij onze patiënten een of meer dagen moeten overnachten. Mensen gaan dezelfde dag nog naar huis.’
Rob Van den Oever, directeur gezondheidsbeleid van de CM, zegt dat een cataractoperatie in een dagopname van een erkend ziekenhuis per oog ongeveer 1500 euro kost aan de ziekteverzekering. De patiënt betaalt daarvan zo’n 500 euro. ‘In een commercieel ziekenhuis bedraagt het aandeel van de patiënt minstens 1000 euro per oog, als hij al een goede verzekering heeft. Dat komt omdat de specialisten daar niet-geconventioneerd zijn en dus eigenlijk mogen vragen wat ze willen.’
Erik Mertens vindt dat overdreven. ‘Ik schat dat een patiënt bij mij ongeveer 800 euro zelf moet betalen voor zo’n operatie, maar de overgrote meerderheid van mijn patiënten is daarvoor goed verzekerd. Het voordeel van privéziekenhuizen is net dat ze veel geld besparen voor de overheid. Omdat wij geen ziekenhuisforfaits aanrekenen, zoals een verpleegdagforfait of een forfait medische beeldvorming, is een cataractoperatie bij ons tot 600 euro goedkoper voor het Riziv. Jaarlijks zijn er 125.000 cataractoperaties: reken uit je winst.’
Afdrachten van specialisten
Een erkend ziekenhuis heeft grosso modo drie vormen van inkomsten: iets minder dan de helft bestaat uit overheidssubsidies op basis van het aantal patiënten en de operaties die er worden uitgevoerd. Ongeveer 15 procent wordt betaald met de winst van de interne apotheek en 45 procent komt van de afdrachten door de specialisten. Volgens Rob Van den Oever kunnen die voor sommige technische disciplines, zoals klinische biologie en radiologie, oplopen tot meer dan 60 procent van hun inkomsten. In ruil daarvoor mogen zij de medische apparatuur en infrastructuur gebruiken. Daarnaast betalen de dokters onder meer voor hun consultatieruimte nog een zogenaamde vierkantemetervergoeding aan het ziekenhuis, waarmee onder meer de elektriciteit, verwarming, onderhoud en de verpleegkundigen worden betaald. ‘Dat heeft tot gevolg dat sommige specialisten op een vergoeding van 25 of 35 euro per consultatie bijna niets meer overhouden. Gevolg: ze verplaatsen hun consultaties naar een privépraktijk en hun operaties naar een privéziekenhuis.’
De meeste ziekenhuizen hebben het daardoor steeds moeilijker om hun vacatures in te vullen voor sommige specialisten zoals voor psychiaters, dermatologen, spoedartsen, reumatologen, neurologen, pediaters en geriaters. Enkele jaren geleden bleek uit een inventarisatie dat elk Vlaams ziekenhuis gemiddeld vier vacatures had voor een arts-specialist.
Luc Van Gorp betreurt dat steeds meer artsen naar de privésector vertrekken en voor het grote geld kiezen. Dat is volgens hem ook het gevolg van de te grote loonspanning tussen de specialisten. ‘In Noorwegen verdient de best betaalde dokter-specialist 1,7 keer meer dan zijn laagst betaalde collega. In ons land kan dat vier- of vijfmaal zo veel zijn. Geneeskunde mag winstgevend zijn, maar moet een specialist echt 600.000 euro per jaar verdienen? Is 200.000 euro niet voldoende? Er bestaat toch ook zoiets als sociale verantwoordelijkheid?’
Die loonspanning heeft volgens Van Gorp bovendien als gevolg dat de erkende ziekenhuizen meer toeslagen moeten toelaten om te vermijden dat hun beste artsen worden ‘weggekocht’ door de privésector. ‘Jongeren zullen daardoor niet meer kiezen voor het beroep van arts als een soort roeping om zieke mensen te helpen, maar eerder als een middel om veel geld te verdienen. Het inkomen van artsen bestaat vooral uit inkomsten van onze solidaire sociale zekerheid. Zij hebben dus ook plichten. Meehelpen aan een goede en betaalbare gezondheidszorg is zo’n plicht. Nu al stelt tien procent van de Belgen gezondheidszorg uit omdat ze te duur is. Nu al betaalt de Belg twintig procent van de gezondheidszorg uit eigen zak. Het maken van hoge winsten en het aanrekenen van toeslagen moet stoppen.’
De overheid zou de privéziekenhuizen moeten verbieden winsten uit te keren aan hun aandeelhouders, vindt Van Gorp. ‘De overschotten zouden ook verplicht in België moeten worden geïnvesteerd in de gezondheidszorg. Zo kan er geen geld van onze sociale zekerheid naar commerciële firma’s in het buitenland vloeien.’ Hij stelt ook voor om deconventionering te verbieden. ‘Artsen en specialisten die een beroep willen doen op een terugbetaling door het RIZIV en dus een RIZIV-nummer krijgen, zouden moeten worden verplicht om zich te houden aan de afgesproken tarieven.’
Solidariteit onder druk
Ook Ilse Weeghmans, directeur van het Vlaams Patiëntenplatform, is ongerust over de opkomst van de commerciële ziekenhuizen. ‘Het is het begin van een gezondheidszorg met twee snelheden. De gegoede patiënt zal sneller en beter geholpen worden in een privéziekenhuis, maar hij zal er wel meer voor moeten betalen. Voor de anderen wordt het behelpen. Nu al is het bijzonder moeilijk om sommige specialisten, zoals een oogarts of een plastisch chirurg, in een erkend ziekenhuis te spreken. De meesten verhuizen naar privépraktijken waar ze meer mogen aanrekenen. Dat zorgt er bovendien voor dat de solidariteit op den duur onder druk zal komen te staan en dat is nu net een van de pijlers van de sociale zekerheid in dit land.’
Het meest frappante aan commerciële ziekenhuizen is dat de overheid helemaal geen zicht op ze heeft, laat staan enige vorm van controle. In onze buurlanden is dat volgens professor Callens van de KU Leuven wel het geval. Op de website van Medipolis staat prominent vermeld dat het ziekenhuis sinds 2012 gecertificeerd is door BSPC of de Belgian Society for Private Clinics: ‘Deze certificering garandeert u professionaliteit, patiëntveiligheid, kwaliteit, hygiëne en infrastructuur.’
Luc Van Gorp van CM heeft daar grote vragen bij. ‘Dat lijkt me toch geen echt onafhankelijke controle. Een sector die zichzelf controleert, biedt niet de beste garantie. Bovendien geeft zo’n vermelding de patiënten het misleidende gevoel dat alles in orde is.’ Onzin, reageert Erik Mertens van Medipolis. ‘De controle gebeurt door een erkend auditorganisme (KIWA). De normen waaraan wij moeten voldoen zijn een kopie van wat in Nederland gebruikelijk is. We hebben akkoorden gesloten met de verzekeringsmaatschappijen en moeten voldoen aan de strengste voorwaarden, anders betalen ze niet terug aan hun klanten die van onze diensten gebruikmaken.’
De overheid heeft in het verleden geprobeerd om de sector in kaart te brengen. Maar dat is volgens professor Callens niet evident. ‘Sinds de zesde staatshervorming zijn de regio’s verantwoordelijk voor de controle van ziekenhuizen, maar de financiering bleef federaal.’
In 2012 schreef Vlaams minister van Welzijn en Gezondheid Jo Vandeurzen (CD&V) een decreet ‘over de verplichte melding van risicovolle medische praktijken’. Ilse Weeghmans was een van de voortrekkers van dat decreet. ‘De meldingsplicht was een eerste, kleine stap om een beetje vat te krijgen op de commerciële ziekenhuizen. De meeste patiënten die een commercieel ziekenhuis binnengaan, zijn zich van geen kwaad bewust. Ik ben er vrijwel zeker van dat ze ervan uitgaan dat er een controle en erkenning door de overheid gebeurt. Alles ziet er immers goed uit. Maar ze beseffen de gevaren niet. Wat als er complicaties zijn? Dan moeten ze overgebracht worden naar een spoeddienst van een erkend ziekenhuis en die bevindt zich niet altijd dicht bij het privéziekenhuis. Het is eigenlijk een schande dat dit nog altijd niet geregeld is, omdat het Grondwettelijk Hof het voorstel van decreet heeft afgekeurd.’
Toch kreeg het platform nog niet gek veel klachten van patiënten over nare ervaringen in een privéziekenhuis. ‘Af en toe ontvangen we die wel, maar zij zijn slechts het topje van de ijsberg. De meeste Vlamingen weten niet dat er een klachtenprocedure bestaat.’
DOOR MICHEL VANDERSMISSEN, FOTO’S FRANKY VERDICKT
‘Moet een specialist echt 600.000 euro per jaar verdienen? Is 200.000 euro niet voldoende? Er is toch ook zoiets als sociale verantwoordelijkheid.’ Luc Van Gorp (CM)
‘Het voordeel van privéziekenhuizen is net dat ze veel geld besparen voor de overheid.’ Erik Mertens (Medipolis)
‘De gegoede patiënt zal sneller en beter geholpen worden in een privéziekenhuis, maar hij zal er wel meer voor moeten betalen.’ Ilse Weeghmans
