Een paar decennia geleden leek diabetes mellitus nog een zeldzame ziekte. Nu neemt ze in sommige werelddelen epidemische vormen aan. In België zou het aantal patiënten tegen 2015 met een kwart toenemen. De kostprijs voor de gemeenschap dreigt hoog op te lopen.
‘Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid zal de levensverwachting van de volgende generatie korter zijn dan de huidige. Onze kinderen en kleinkinderen zullen gemiddeld minder oud worden dan wij. Een van de oorzaken is de toenemende verspreiding van diabetes, als gevolg van onze ziekmakende levensstijl: een ongezond eetpatroon en een gebrek aan beweging en fysieke oefeningen.’ Dokter Sethu K. Reddy, wetenschappelijk directeur bij een van de farmaceuticareuzen die zich op de ontwikkeling van een antidiabeticum toeleggen, zegt het met uitgestreken gezicht, in de marge van het 69e Werelddiabetescongres in New Orleans. Eerder sterven. Onze kinderen. Dat is slikken.
Zou het echt zo’n vaart lopen? De vooruitzichten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn in elk geval somber. Terwijl er in 2000 wereldwijd 177 miljoen mensen aan diabetes leden, zouden dat er tegen 2030 zowat het dubbele zijn: 366 miljoen. De stijging is het grootst in de gebieden met de hoogste graad aan obesitas, of overgewicht. In de Verenigde Staten steeg het aantal volwassen diabetici de voorbije tien jaar met gemiddeld 90 procent. In sommige regio’s dreigt diabetes er epidemische vormen aan te nemen.
Ook België telt heel wat diabetici: naar schatting 600.000, of een kleine 8 procent van de volwassenen. Onrustwekkend is dat 30 à 40 procent van die gevallen niet gediagnosticeerd is. Ze zijn zich van geen kwaad bewust. ‘Al te lang werden diabetes en andere chronische aandoeningen niet ernstig genomen. Nu worden mensen gesensibiliseerd, waardoor het aantal diagnoses sowieso stijgt’, zegt dokter Ann Verhaegen, voorzitster van de Vlaamse Diabetesfederatie. Maar de stijging is tegelijk reëel. Tegen 2025 zou al 10 procent (760.000) van de volwassen Belgen aan diabetes lijden. Nederland verwacht nog hogere cijfers. Het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu voorspelt een stijging van de prevalentie van diabetes met 80 procent tegen 2025 (van 740.000 in 2007 naar 1,2 miljoen in 2025).
Evenveel doden als door aids
Diabetes is een dodelijke ziekte. Of liever, het is een slopende ziekte, die op termijn tot ernstige complicaties kan leiden. Met de dood tot gevolg. Als stofwisselingsziekte, die het gebruik en de opslag van glucose – onze voornaamste bron van energie -, verstoort, veroorzaakt diabetes schade aan de weefsels van de bloedvaten en de zenuwen. En dat kan ernstige aandoeningen veroorzaken aan hart en bloedvaten (hartinfarcten), aan de nieren (nierinsufficiëntie), aan het zenuwstelsel (met mogelijke amputatie van voeten of onderste ledematen tot gevolg), en aan de ogen (blindheid). Elke significante toename van de glucosewaarde in het bloed verhoogt het risico op die aandoeningen exponentieel.
Diabetes heeft dan ook een domino-effect. Een diabeticus kan zijn ziekte alleen nog afremmen wanneer ze eenmaal is gediagnosticeerd, en proberen om de verwikkelingen zo goed mogelijk onder controle te houden. Toch konden de steeds toenemende zorgen en preventie niet verhinderen dat in 2007 wereldwijd naar schatting 3,8 miljoen mensen stierven aan de gevolgen van diabetes. Dat is 6 procent van de wereldwijde mortaliteit – een cijfer dat overeen stemt met het sterftecijfer als gevolg van hiv en aids, en dat in de komende tien jaar nog met 50 à 80 procent zou toenemen. In 2007 stierven in België 6200 mensen aan de gevolgen van diabetes.
Mensen met diabetes lopen twee keer zoveel risico om vroeger te sterven dan hun leeftijdgenoten zonder diabetes. Hun voornaamste doodsoorzaak zijn cardiovasculaire aandoeningen. In de VS is dat de doodsoorzaak bij driekwart van de diabetici. Bij diabetici komen de cardiovasculaire aandoeningen bovendien vaker voor op jongere leeftijd dan bij niet-diabetici.
Onzichtbaar
Het gevaarlijkste aan suikerziekte is dat de symptomen lange tijd onzichtbaar blijven. Heel wat diabetici weten niet dat ze aan de ziekte lijden. Wanneer de diagnose eenmaal wordt gesteld – soms pas nadat diabetes al twintig jaar actief is – bevindt de ziekte zich vaak al in een vergevorderd stadium, en heeft ze al een aantal langetermijncomplicaties ontwikkeld. Sommige patiënten, vooral diabetici van het type 1 (zie kader), moeten zich dan drie à vier insulinespuiten per dag toedienen.
De trage ontwikkeling van de ziekte doet zich echter veeleer voor bij type 2-patiënten. Dat is ook de meest voorkomende vorm van diabetes. 90 procent van alle diabetici over de hele wereld heeft type 2. In de geïndustrialiseerde wereld wordt de overgrote meerderheid (90 procent) aan zwaarlijvigheid toegeschreven, wereldwijd wordt het verband met overgewicht geschat op gemiddeld 58 procent. Anders dan diabetici van het type 1, bij wie de pancreas hoegenaamd géén insuline meer aanmaakt, hebben diabetici van het type 2 een relatief tekort aan insuline, omdat de pancreas er te weinig afgeeft of omdat er een resistentie bestaat tegen insuline.
Traditioneel kan een diabeticus van het type 2 daarom een therapie doorlopen in drie stadia. In een eerste stadium volgt hij een dieet, gecombineerd met oefeningen. Dat kan de suikerspiegel in het bloed een tijdlang omlaag krijgen. Volstaat het dieet niet meer, dan moet de diabeticus daarbovenop een medicijn slikken, een oraal antidiabeticum. Vaak is ook een combinatie van medicijnen noodzakelijk. Zes verschillende soorten antidiabetica zijn momenteel verkrijgbaar. Maar als de bloedsuiker verder stijgt, door het verder falen van de insulineaanmaak in de pancreas, moet de patiënt ook insuline toegediend krijgen om de bloedglucosespiegel toch op een normaal peil te houden.
Er is geen ontkomen aan, insuline moet met een injectienaald worden ingespoten. Hoe discreet en modern de injectietoe-stelletjes ook zijn, het is en blijft niet fijn om het te doen. Verscheidene farmabedrijven hebben al onderzoek verricht naar insuline in pilvorm, maar dat heeft tot nu toe maar weinig opgeleverd. Een paar bedrijven brachten een inhaleertoestel op de markt, maar dat verdween al even snel weer uit de rekken. Volgens sommigen omdat het te duur was. Anderen beweerden dat het de kans op longkanker mogelijk zou doen toenemen.
Eén bedrijf probeert het nu opnieuw. Op het Werelddiabetescongres van de American Diabetes Federation (ADA) in New Orleans kwam de bedrijfsleider van het Amerikaanse MannKind een nieuw inhaleertoestel voorstellen. De poedervormige insuline die in het toestel wordt gebruikt, moet nog door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) worden goedgekeurd, en dus is het nog afwachten of het succes zal hebben. Zijn aankondiging op het congres leverde zijn bedrijf alvast een koerswinst van 5 procent op.
Depressieve patiënten
Diabetes is een zware ziekte, die ook sociaal heel sterk kan wegen. Verscheidene onderzoeken tonen aan dat diabetes, en meer bepaald behandelde diabetes, de kans op depressie doet toenemen. Dat hoeft niet te verbazen. Sommige diabetici zien almaar nieuwe complicaties op zich afkomen, en het wordt hoe langer hoe moeilijker om ermee om te gaan. Sherita Golden van de Johns Hopkins University berekende dat het aantal depressieve patiënten onder de diabetici jaarlijks kan oplopen tot meer dan 60 per 1000, wanneer de diabetes behandeld wordt. Dat is bijna het dubbele van diabetici die nog niet behandeld worden, en dan ook niet geconfronteerd worden met de gevolgen ervan.
Let wel, dezelfde studie toont ook de omgekeerde richting aan: dat patiënten met een depressie sneller dan anderen diabetes type 2 kunnen ontwikkelen. Ze doen minder vaak aan sport, eten vaak meer, of lijden aan gewichtstoename door de antidepressiva die ze slikken, die bovendien ook kunnen leiden tot insulineresistentie.
Hoe zwaar diabetes een patiënt ook valt, de beste diabeticus is degene die zich bewust is van zijn ziekte en er dan ook iets tegen kan doen. Vandaar het belang om diabetes zo snel mogelijk op te sporen. De Amerikaanse Diabetesassociatie gaf op het congres daarom de raad mee om alle patiënten die lijden aan overgewicht of die een ander verhoogd risico op diabetes vertonen (zoals hoge bloeddruk of een abnormaal hoog gehalte aan dierlijke vetten) systematisch te testen. Ook iedereen boven de 45 jaar moet geregeld aan een bloedtest onderworpen worden, vindt de ADA.
Een internationaal comité van experts, gesteund door de Amerikaanse Diabetesassociatie en de internationale diabetesfederatie (IDF), wil ‘de manier waarop de diagnose wordt gesteld fundamenteel veranderen’, zo zegden ze in New Orleans. Voortaan kan diabetes gediagnosticeerd worden aan de hand van de hemoglobine (eiwit in de rode bloedcellen) van het type A1C (HbA1C), versuikerde hemoglobine, zeg maar, in het bloed. ‘De test heeft als voordeel dat patiënten een exact beeld krijgen van het suikergehalte in hun bloed over de laatste twee à drie maanden’, zegt David Nathan, voorzitter van de groep experts en professor aan Harvard University. ‘In plaats van het instantbeeld van een druppel bloed, krijg je een soort zwarte doos die indicaties van de ziekte heeft opgeslagen over een langere periode.’ De test kan op elk moment worden uitgevoerd, zonder dat de patiënt een glucoseoplossing hoeft te drinken, noch nuchter hoeft te zijn. Hij staat ook toe om beter de complicaties te voorspellen op de langere termijn dan andere tests. Mensen met meer dan 6,5 procent HbA1C in het bloed lopen een verhoogd risico om diabetes te ontwikkelen, of hebben de ziekte al bereikt.
Ook zogenaamde ‘prediabetici’, die een hoge bloedsuikerspiegel hebben maar nog geen diabetes, kunnen op die manier worden opgespoord. Zij krijgen dan de dringende boodschap om een bewegingsprogramma te volgen en iets minder copieus te tafelen. Diabetes is een ziekte die maar beter tijdig voorkomen kan worden. En dat hebt u voor een groot deel zelf in handen.
SURF NAAR DE WEBSITE VAN DE VLAAMSE DIABETESVERENIGING www.diabetes-vdv.be OM UW RISICO OP DIABETES TE BEREKENEN.
DOOR INGRID VAN DAELE IN NEW ORLEANS
Hoe zwaar diabetes een patiënt ook valt, de beste diabeticus is degene die zich bewust is van zijn ziekte en er dan ook iets tegen kan doen.
