‘Deze oude heer van 73 jaar kan de toekomst van Europa voor de komende 50 jaar beïnvloeden.’ Zo besloot Sebastian Haffner in augustus 1949 het profiel dat hij in de Britse krant The Observer schetste van Konrad Adenauer, de eerste kanselier van de Bondsrepubliek Duitsland.

Dezer dagen vieren de Duitsers de 60e verjaardag van de Bondsrepubliek. Daarbij herdenken zij de invoering van de grondwet van West-Duitsland op 23 mei 1949, vier jaar na Stunde Null, de onvoorwaardelijke overgave van nazi-Duitsland. De Duitse Verfassung, met de bekende aanhef ‘ De waardigheid van de mens is onaantastbaar‘, geldt tot op vandaag als een van de sterkste grondwetten ter wereld en beschermt op de eerste plaats de burger tegen de almacht en bijgevolg de mogelijke willekeur van de staat.

Later dat jaar zou Konrad Adenauer, leider van de pas opgerichte CDU, die protestanten en katholieken ver-enigde, aantreden als eerste bondskanselier. Der Alte, zoals Adenauer zich graag liet noemen, zou dat tot 1963 blijven.

Haffner noemde Adenauer ‘een wonderbejaarde’, die zijn nationale en internationale politieke loopbaan begon op een leeftijd dat andere politici het bijltje erbij neerleggen.

Adenauer werd in 1876 geboren, vijf jaar nadat Otto von Bismarck de Duitse eenmaking had voleindigd. In 1917 werd hij, als lid van de katholieke Centrumpartij, burgemeester van Keulen. In 1926, ten tijde van de republiek van Weimar, weigerde hij het Rijkskanselierschap omdat hij het oneens was met het Oost-Westgeschipper van minister van Buitenlandse Zaken Gustav Stresemann.

Adenauer ijverde toen al voor een nauwere aansluiting van Duitsland bij het Westen – zoals hij later ook zou doen als bondskanselier.

In de naziperiode trok Adenauer zich terug in innere Emigration. Toch zou hij twee keer in de gevangenis belanden. Na de oorlog werd hij door de geallieerden – al was er een kortstondig conflict met de Britten – als burgemeester van Keulen teruggehaald.

Bijgestaan door minister van Economische Zaken Ludwig Erhard, de eigenlijke ontwerper van de sociale markteconomie, en gesteund door de Amerikaanse generaal Lucius Clay, de vooruitziende militaire gouverneur voor de Amerikaanse zone in Duitsland, zou kanselier Adenauer in goed vijf jaar tijd de economische heropleving van Duitsland tot stand brengen.

Het werd hem daarbij verweten de Oost-Duitsers in de steek te hebben gelaten, onder meer door SPD-leider Kurt Schumacher die Adenauer als de kanselier van de geallieerden bestempelde.

Adenauer trapte inderdaad niet in de val van Stalin die een Duitse hereniging voorstelde op voorwaarde dat Duitsland als neutraal land uit de westerse invloedssfeer bleef. Een voorbeeld dat naderhand Helmut Kohl zou volgen toen hij, tegen de zin van de Sovjets, de Duitse hereniging doordrukte.

Maar Adenauer heeft niet alleen zijn eigen Bondsrepubliek vanonder het politieke en economische puin gehaald. Hij heeft, zoals Haffner in 1949 al voorspelde, de toekomst van Europa bepaald door de Bondsrepubliek in West-Europa te verankeren.

Heel voorzichtig ook heeft Adenauer het vertrouwen hersteld in de Duitsers – die in de rest van de wereld als moordenaars werden nagewezen.

In een interview met Life dat nog voor zijn aantreden als bondskanselier verscheen, voorspelde Adenauer: ‘Wij maken deel uit van het Westen, ook al hebben verdrukking, oorlog en nederlaag van Duitsland een pion in het spel tussen de westerse en oosterse wereld gemaakt. In onze relatie tot de Amerikanen staan we vandaag nog aan de kant van de ontvangers. Maar in de loop van de volgende jaren zal Duitsland, zodra het economisch en politiek gezond is, zijn schuld aan het Westen afbetalen door zijn deel bij te dragen tot de voorspoed van de Atlantische wereld waartoe het behoort.’

Eén jaar na zijn verkiezing al was Adenauer een gewichtige medespeler op het Europese continent. Wanneer Robert Schuman in mei 1950 zijn plan voor de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal ontvouwde, had hij eerst Adenauer geraadpleegd en zich van diens steun vergewist.

In die zin is het feest van de Duitsers ook dat van de Europese Unie.

door Rik Van Cauwelaert

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content