Historicus, journalist, medewerker van toppolitici, schrijver van boeken over de Vlaamse en de Belgische geschiedenis: Rolf Falter was en is het allemaal. In zijn analyses zoekt hij vaak naar de samenhang der dingen. ‘De voorzitters van de drie klassieke partijen zijn vooral met de carrièreplanningen van hun kopstukken bezig. De kiezer lijkt bijkomstig te worden.’
De strijd om Aleppo, het gevecht tussen Hillary Clinton en Donald Trump, de sluimerende handelsoorlog tussen Europa en China: de internationale nieuwsagenda was de voorbije weken goed gevuld. Toch staarde de Vlaamse publieke opinie met open mond naar de crisis die de N-VA zichzelf aandeed door de manier waarop de partij het conflict met het duo Hendrik Vuye en Veerle Wouters ‘ontmijnde’. Niet dat Rolf Falter uit de lucht kwam vallen. Meer dan tien jaar geleden had hij het al eens van nabij meegemaakt, toen de VLD niet wist hoe ze moest omgaan met haar ontevreden rechtervleugel.
ROLF FALTER: Bij het begin van Paars was de VLD net zo zelfverzekerd als de N-VA dat was bij de start van de ‘Zweedse’ regeringen. Destijds waren de Vlaamse liberalen ook keer op keer vooruitgegaan bij de verkiezingen. Maar eens in de regering stopte de groei, en kwamen er ontevredenen die hun ongenoegen vertaalden in aanvallen op de kwetsbare flank. Bij de VLD was dat de rechterzijde, bij de N-VA zijn dat de eigen communautaire eisen. Het gaat altijd om een vermenging van persoonlijke ambities en principiële bezwaren. Bij de VLD werd eerst Leo Goovaerts buiten de deur gezet. Dan stapte Ward Beysen eruit, en nog later werden Hugo Coveliers en Jean-Marie Dedecker uitgesloten. Dat gaf telkens hoogoplopende conflicten waar de kranten drie weken lang van konden smullen. Daarbij vergeleken is de N-VA er dit keer nog goed afgekomen.
Schuilt er achter Vuye en Wouters een vergelijkbare stoet van malcontenten?
FALTER: Dat kan. Het vertrek van Vuye en Wouters is geen crisis van het Vlaams-nationalisme maar van de N-VA. Bij de vorige verkiezingen heeft Bart De Wever de partij tot een stuk boven de 30 procent getild. Ze had een goed verhaal, een sterke voorzitter en een gat in de markt: de boodschap dat 25 jaar socialisten – en dan zeker Waalse socialisten – in de regering genoeg was geweest. 20 procent was niet abnormaal geweest, maar de crisis van 2009 duwde hen nog hoger. Veel zelfstandigen en vrije beroepen waren hard getroffen door de banken- en beurscrisis. Wie aandelen van Fortis of Dexia bezat, zag zijn spaargeld in rook opgaan. Die mensen zochten een zondebok, en die werd gevonden: De Wever beloofde het land te verlossen van de PS.
Die score behaalt de N-VA niet nog eens: in heel Europa zijn er geen partijen meer die zo groot kunnen blijven. Het zou al spectaculair zijn als de N-VA bij de volgende verkiezingen nog 25 procent behaalt. Maar dat is geen ramp. Het hoeft zelfs geen drama te zijn als ze strandt op 20 procent, zolang ze maar de grootste partij blijft en ze de kaarten kan uitdelen bij de regeringsonderhandelingen. Dat betekent natuurlijk wel dat een hoop N-VA-parlementsleden hun mandaat zouden verliezen, en daar maken veel backbenchers zich nu al zorgen om. De vraag is of zij in stilte zullen verdwijnen, dan wel of ze beginnen te manoeuvreren en van zich laten horen. De Wever heeft een serieus probleem, en hij weet dat. Vanaf nu wordt het een pak moeilijker voor de partij.
Vuye en Wouters spelen met het idee van een nieuwe Vlaams-nationalistische partij.
FALTER: Als ze niet binnen het jaar gevolgd worden door nieuwe dissidenties worden ze niet meer dan een voetnoot. Het Vlaams-nationalisme an sich had nooit veel electorale aantrekkingskracht. Vlaams-nationalistische politici hebben maar succes bij de verkiezingen als ze naast hun klassieke Vlaamse eisen andere politieke thema’s bespelen.
De vraag is met welke communautaire eisen de N-VA in 2019 de kiezer kan mobiliseren. De staatshervormingen hebben al heel veel communautaire conflictstof weggenomen. De tijden waarin de Vlaamse onderwijzers woest waren omdat hun Waalse collega’s meer geld kregen dan zij zijn al lang voorbij. Vlamingen en Franstaligen maken amper nog ruzie met elkaar, ze leven naast elkaar. Wat valt er dan nog te doen? Nog wat departementen splitsen, zoals justitie, fiscaliteit of andere stukken van de sociale zekerheid? Daar valt wat voor te zeggen, maar kun je de kiezer daar warm voor maken? De sociale zekerheid splitsen, dat klinkt goed maar een grote meerderheid van de Vlaamse kiezers wil vooral dat de regering niet morrelt aan hun pensioen of aan de ziekteverzekering. Met de splitsing van de sociale zekerheid wint geen enkele partij de verkiezingen. Franstalig België is links, Vlaanderen half centrumlinks, half centrumrechts. De optelsom van de twee geeft nog altijd een mainstream centrumlinks beleid.
Dus is de aversie tegen de PS het enige wat overblijft van het Vlaams-nationalisme van de N-VA?
FALTER: Die factor zal getemperd zijn in 2019: tegen die tijd staat de PS al vijf jaar langs de zijlijn. De enige echt emotionele communautaire troefkaart is de onafhankelijkheid van Vlaanderen. Maar daar heb je ook in Vlaanderen geen meerderheid voor, zelfs geen ruime minderheid, denk ik. Kijk naar hoe moeilijk dat proces verloopt in Catalonië, dat veel meer redenen heeft om gegriefd te zijn door Madrid. Of naar Schotland. Dat beseft Bart De Wever goed. En als je geen meerderheid hebt, heeft het ook geen zin om dat als eis te stellen, want je kunt ze toch niet realiseren. Tijdens de crisis van 2010 en 2012 was er mogelijk een momentum om het land te splitsen. Het is toen niet gebeurd en ik zie het de komende jaren ook niet gebeuren.
Dat is geen vrolijk perspectief voor die partij.
FALTER: Terwijl de analyse van De Wever in se correct blijft: Vlaanderen en Wallonië groeien alleen maar verder uit elkaar. In Vlaanderen doet extreemrechts het weer beter, in de Waalse peilingen behaalt de extreemlinkse PTB 15 procent. Noord-Frankrijk was electoraal altijd vergelijkbaar met Luik en Henegouwen. Die tijd is voorbij, want daar lopen de kiezers tegenwoordig achter Marine Le Pen van het Front National aan. Vandaag lijkt Wallonië meer op Zuid-Europese landen zoals Griekenland en Spanje. Daar zie je ook een verschuiving naar links populisme.
Bij populisme moet je je trouwens niet blindstaren op de leiders. De diepere oorzaak van de groeiende aanhang is een sociaal probleem. Door de stagnatie van de Europese economie gaan heel veel mensen er al acht jaar niet op vooruit – velen gingen zelfs achteruit -, en er is geen ruimte voor herverdeling. De essentie van de boodschap van die kiezers is: kijk eerst eens naar mijn probleem, hier bij ons, in Europa, in plaats van de wereld te verbeteren.
Dit is het einde van de mei 68- generatie. Wij wilden genereus de wereld verbeteren, met ontwikkelingssamenwerking, de ecologie, de genereuze opvang van migratie, wereldwijde vrijhandel en soft power in plaats van militarisme. De vraag is of dat objectief nog draagbaar is, nu de economie stagneert en het aandeel van Europa in de wereldeconomie amper nog 13 procent bedraagt.
Zou het opkomende populisme een centrumrechtse regering niet de wind in de zeilen moeten geven? Hoe komt het dan dat de regering-Michel zo slecht loopt?
FALTER: Niemand gunt de ander iets. De N-VA en de CD&V vechten een machtsstrijd uit om het politieke leiderschap. De CD&V maakt zich daarbij grote illusies, maar het verklaart wel de strubbelingen binnen de federale regering.
Kan de CD&V het marktleiderschap voor altijd vergeten?
FALTER: De drie traditionele partijen zijn tot op de draad versleten. Dat merk je aan het feit dat ze belangrijke keuzes maken die niet te verklaren zijn vanuit electorale doelstellingen, en die er zelfs tegenstrijdig mee lijken. Waarom liet de CD&V in 2014 het premierschap van Kris Peeters schieten voor het eurocommissariaat van Marianne Thyssen? Het premierschap had haar electoraal veel meer opgebracht, maar toch koos de CD&V voor Thyssen. Daar is maar één verklaring voor: een afweging voor intern partijpolitiek gebruik. Waarom hebben de socialisten in 2009 Frank Vandenbroucke bij het groot vuil gezet? Natuurlijk was Vandenbroucke een moeilijk mens, maar hij was ook een briljante en populaire politicus. Over zijn verwijdering hebben we nooit een fatsoenlijke uitleg gehoord. En waarom is Annemie Turtelboom (Open VLD) geliquideerd? Ik weet het nog altijd niet.
Geliquideerd? Het officiële verhaal is toch dat Turtelboom zelf koos om op te stappen?
FALTER: Frank Vandenbroucke is toch ook zelf opgestapt? (glimlacht)
Waarom handelen die partijen zo, denkt u?
FALTER: Omdat de voorzitters van de drie klassieke partijen gefocust zijn op het oplossen van interne spanningen en tegenstellingen. Ze zijn vooral met de carrièreplanningen van hun kopstukken bezig. De kiezer lijkt bijkomstig te worden.
Hoe kan het anders?
FALTER: In deze tijd heb je politici nodig die out of the box kunnen denken. Ik ben geen fan van Donald Trump, maar het is wel een fascinerende figuur. Iedereen staart zich blind op zijn extravagante gedrag, maar de man is wel gepokt en gemazeld in de mediawereld. Trump begreep meteen dat de twaalf republikeinse presidentskandidaten allemaal een spindoctor in de arm hadden genomen en zich door marktonderzoekers zouden laten dicteren wat ze moesten vertellen. Al zijn concurrenten brachten dezelfde mainstreamboodschap. Trump besliste waarschijnlijk van bij het begin dat hij grove dingen zou roepen, zodat hij zou opvallen en zich zou kunnen onderscheiden van zijn concurrenten. Hij haalde de media. En nu is hij presidentskandidaat.
De tijd dat succesvolle politici zich lieten trainen door spindoctors zoals Alastair Campbell of Noël Slangen is voorbij. Er is weer ruimte voor minder gestroomlijnde karakters. By the way, in die zin blijf ik Steve Stevaert (SP.A) verdedigen. Hij was ongelooflijk creatief en origineel. Hij liet voor de camera huizen afbreken die illegaal waren gebouwd in een natuurgebied. Hij maakte van verkeersveiligheid en strengere boetes een punt op het moment dat de meeste politici daar nog voor terugschrokken. En de gratis bussen waren een gedurfde vondst.
Het loopt vaak niet goed af met zogenaamde ‘politici met een visie’. Johan Van Hecke (CD&V) woont in Uganda, Steve Stevaert is dood en Yves Leterme (CD&V) zit ver en veilig in Zweden – en vooral van zijn eigen partij mag hij daar blijven.
FALTER: Helaas hebben we de meeste van onze oud-premiers gedumpt. We zijn vergeten dat Yves Leterme in 2008 het land heeft gered door de bankencrisis te bezweren. Terwijl Bart De Wever per se zijn staatshervorming wilde, namen Leterme en Didier Reynders (MR) hun verantwoordelijkheid: zij hebben ons voor een catastrofe behoed. Ik begrijp dus niet waarom de CD&V Leterme niet meer wil kennen. Het doet mij denken aan Paul Vanden Boeynants (PSC). Wat men ook over die man kan zeggen: VDB was een fenomeen dat het van slager tot eerste minister schopte. In een interview dat hij kort voor zijn dood gaf, vertelde hij dat hij nooit politicus zou zijn geworden als hij vooraf had geweten door welke hel hij zou moeten gaan. Dat is toch door en door tragisch?
Alleen Jean-Luc Dehaene (CD&V) en zeker Guy Verhofstadt konden overeind blijven. Verhofstadt heeft zich in het Europees Parlement opnieuw kunnen uitvinden. En als Mister Brexit zal hij dat weer doen.
U werkt voor het Europees Parlement. Hoe is de brexit daar aangekomen?
FALTER: Na het brexitreferendum organiseerde het Europees Parlement voor het eerst in zijn geschiedenis een spontaan debat over de actualiteit. Jammer genoeg was de teneur van de toespraken heel rancuneus. Van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker had ik verwacht dat hij zou aangeven hoe we eruit konden komen, maar hij steeg niet echt boven zichzelf uit.
De meeste Europese leiders van de laatste jaren zijn grijze technocraten.
FALTER: Jacques Delors was de laatste uitzondering op de regel, en zijn voorzitterschap van de Commissie dateert al van halfweg de jaren negentig. De regel is dat Europese leiders het best niet boven het formaat van de Franse president of de Duitse bondskanselier uitstijgen. Waarom werd Herman Van Rompuy (CD&V) voorzitter van de Europese Raad? Hij maakte een degelijke indruk, en Angela Merkel en Nicolas Sarkozy wisten dat hij hen voor de camera’s nooit boven het hoofd zou groeien. Binnenskamers heeft hij wel uitstekend werk gedaan. Dat is de reden waarom kleine Belgen het vaak zo ver schoppen in Europa.
Het vergt steeds meer kwaliteiten om de EU te leiden nu de Oost-Europese lidstaten steeds moeilijker doen.
FALTER: Het is er niet eenvoudiger op geworden. De Unie is veel te snel gegroeid, en de politici van de nieuwe lidstaten hebben soms moeite met het democratische spel van meerderheid en minderheid. Doordat het hen economisch relatief beter gaat dan ons, groeit hun zelfvertrouwen. Maar in de fijnzinnige cultuur van Jean Monnet (Frans politicus en founding father van de Europese eenmaking, nvdr.) moeten ze nog groeien. Monnet wilde meerderheidsbeslissingen in plaats van unanieme beslissingen, maar hij waakte er ook altijd over dat de minderheid nooit vernederd werd. Maar het komt wel, we moeten alleen wat geduld hebben.
U klinkt optimistisch.
FALTER: Je moet altijd optimistisch blijven, maar toch. Europa staat al jaren stil. De problemen van dit continent zijn bijzonder groot, en je voelt dat de technocraten van de Europese Commissie geen goede oplossingen meer vinden. Bij mijn generatie is de ideeënvoorraad uitgeput. Het zal van de jongeren moeten komen.
Rekent u ook Guy Verhofstadt tot uw generatie?
FALTER: Natuurlijk. Zijn pleidooi voor meer Europese samenleving is 100 procent correct, maar er is geen politieke basis voor. Misschien moet de EU maar toegeven dat ze te ambitieus is geweest. De Poolse regering wil bijvoorbeeld een heffing opleggen aan supermarkten. Ze wil daarmee kleine buurtwinkels steunen – en natuurlijk jennen ze en passant ook de eigenaars van de supermarktketens, en meestal zijn dat Duitsers. De Commissie is een onderzoek begonnen naar die Poolse maatregel. Maar moet dat echt? Waarom zouden de Polen geen beleid mogen uitstippelen waarbij ze de kleinhandel steunen? Wat of wie heeft de Europese Commissie overtuigd om met een kanon op een mug te schieten?
U verwijst naar de onzichtbare invloed van de lobbyisten van de distributiesector?
FALTER: Zo werkt het toch? Toen Volkswagen in de problemen kwam met het geknoei met emissies stuurde het prompt een team van veertig man naar Brussel. Het wist dat het een zaak van leven of dood was. Apple, daarentegen, had niet in de gaten dat er zwaar onweer dreigde en verzorgde zijn contacten met de Europese instellingen niet. Gevolg: een boete van 13 miljard euro.
Tot voor kort had West-Europa kritiek op de xenofobie die in Oost-Europa de kop opstak. Intussen zie je ook bij ons steeds meer aversie tegen vreemdelingen en moslims.
FALTER: De voorbije jaren zag ik het debat over de multiculturele samenleving opschuiven van het ene uiterste naar het andere. Op het eind van de jaren negentig mocht niemand iets verkeerds zeggen over de nieuwe minderheden. Het was al een groot schandaal als Yves Desmet in De Morgen eens over ‘kut-Marokkanen’ schreef. Nu is Vlaanderen in het andere uiterste beland. Moslimbashen wordt stilaan een probleem, ook al omdat het vaak gluiperig gebeurt. Zogezegde ‘maatschappelijke’ problemen zoals het onverdoofd slachten worden ineens voorpaginanieuws. Niet dat het volk echt wakker ligt van de slachthuizen, maar die problemen krijgen automatisch een vette kop omdat iedereen weet dat het eigenlijk om de Marokkanen of de islam draait.
Ik weet wel dat de hoofddoek gebruikt wordt om vrouwen op hun plaats te zetten, of zelfs te onder-drukken. Maar hoever kun je daartegen optreden? Kunnen we rechtstreeks ingrijpen in een huwelijk waarin man en vrouw samen zeggen dat de vrouw haar hoofddoek vrijwillig draagt? Laat staan dat we op onze stranden moslima’s zouden beboeten vanwege hun kledij, met onze politie in de omgekeerde rol van Louis de Funès (die in films zoals ‘Le Gendarme de Saint-Tropez’ (1964) vrouwen in monokini bespiedde en bekeurde, nvdr.)? Sinds de sixties mochten vrouwen toch topless op het strand liggen, en mochten hippies hun haar zo lang laten groeien als ze wilden? Die vrijheid hadden we toch afgedwongen? Toen ik docent was aan een hogeschool in Limburg studeerden daar jonge moslima’s met een sluier én een minirok. De hoofddoek droegen ze net omdat er druk op hen werd uitgeoefend om dat níét te doen. Hoe zou je zelf zijn?
‘Multiculturaliteit’ is voor u geen scheldwoord?
FALTER: Waarom zou het? Natuurlijk kunnen multiculturele samenlevingen werken: kijk naar Londen of Singapore. Singapore is zelfs zo multicultureel geworden dat het oorspronkelijke Chinese karakter stilaan vervaagt.
Ik mag dat zeggen, want ik waarschuwde mijn politiek correcte collega’s vijftien jaar geleden al voor de nadelen van de naïeve multiculturaliteit. Want die zijn er natuurlijk óók. Toen al vond ik het een zorgelijk fenomeen dat we zo veel arme mensen naar Europa lieten komen die op zoek waren naar een beter leven, zonder dat we ons afvroegen of we hen dat betere leven wel konden bieden. Want als je dat niet kunt, krijg je de problemen die we vandaag kennen.
Intussen zijn ook de kapitaalkrachtige Chinezen die in Eandis willen investeren niet meer echt welkom.
FALTER: Ik snap het probleem niet. Je moet zulke deals natuurlijk op hun rentabiliteit bekijken, maar een principieel bezwaar tegen Chinezen zou verkeerd zijn. De Chinezen hebben cash te veel, en wij zitten op geld en investeringen te wachten. Je moet wel beseffen dat wij niet zo makkelijk in Chinese ondernemingen kunnen investeren. Ik ben niet naïef: natuurlijk kan het dat de Chinese invloed in ons land te groot wordt. Maar niets belet de Belgische overheid op zo’n moment om het bedrijf weer te nationaliseren. Die optie moeten we nooit uitsluiten.
Is dat geen vreemde stelling voor een liberaal?
FALTER: Je moet altijd out of the box kunnen denken. Als ik u aan het begin van 2007 had verteld dat in de hele westerse wereld binnen de drie jaar de helft van de grootbanken genationaliseerd zou worden, had u mij wellicht als een gevaarlijke gek laten opsluiten. We mogen ons vandaag gelukkig prijzen dat het toen uiteindelijk wel is gebeurd.
DOOR PETER CASTEELS EN WALTER PAULI, FOTO’S DEBBY TERMONIA
‘Het vertrek van Vuye en Wouters is geen crisis van het Vlaams-nationalisme maar van de N-VA.’
‘Het zou al spectaculair zijn als de N-VA bij de verkiezingen nog 25 procent behaalt. Maar ook 20 is geen drama.’
‘Vlamingen en Franstaligen maken amper nog ruzie met elkaar, ze leven naast elkaar. Wat valt er dan nog te doen?’
