Wij lieten zowat de hele derde wereld voor ons kleren stikken, garnalen pellen, ertsen opdelven en in de chemicaliën ploeteren om onze winkels te vullen. Maar straks, waarschuwt Jonathan Holslag, zijn de rollen misschien omgekeerd.
GELEIDELIJK AAN sijpelt de onzekerheid over de wereld binnen. Het voorbije jaar merkte ik dat aan de talrijke vragen in mijn mailbox, de discussies met studenten en een aantal gesprekken op de trein. ‘Het gaat weer oorlog worden’ hoorde ik, of nog, ‘de wereld draait door’. Welnu, de wereld is niet noodzakelijk wispelturiger geworden. Wij zijn vooral te gewend geraakt aan de uitzonderlijke periode van voorspoed. We miskenden dat die voorspoed het resultaat is van de macht die wij in Europa de voorbije eeuwen hebben opgebouwd, waardoor we een groter deel van de koek konden opeisen.
LATEN WE ONS REKENSCHAP GEVEN van het feit dat die vrede vooral een Europees of toch minstens een westers gegeven was. Oorlogen bleven woeden in zowat alle andere delen van de wereld: oorlogen tussen landen en vooral binnen landen. In de jaren negentig zijn groeilanden in snel tempo hun welvaart begonnen om te zetten in militaire macht: India, China, Brazilië, enzovoorts. Europa bouwde zijn harde macht af, in de rest van de wereld bouwden landen hun harde macht op. De laatste tien jaar is het aantal geweldhaarden en vluchtelingen wereldwijd opnieuw gegroeid.
DAAR BLIJFT HET NIET BIJ. De meerderheid van de wereldbevolking kreeg ook af te rekenen met wat de Noorse socioloog Johan Galtung ‘structureel geweld’ noemde: uitbuiting en onderdrukking. Wij lieten zowat de hele derde wereld voor ons kleren stikken, garnalen pellen, ertsen opdelven en in de chemicaliën ploeteren om onze winkels te vullen. Zélf gingen we meer en meer werken in allerlei diensten die op de handelsbalans weinig of niets opleverden. Daarbovenop kwam nog eens dat onze politici de hele wereld met het vingertje de les gingen lezen. Sommigen probeerden naar Europa te migreren, maar miljarden mensen zitten nog steeds op dezelfde plek, opgehitst door nationalistische politici die beloven dat zij de macht van het Westen zullen evenaren of, erger nog, aangevuurd door extremisten die de macht van het Westen willen breken.
DIE ONGELIJKHEID hoeft niet meteen een schuldgevoel te veroorzaken. De sterken overheersen de zwakken. Zo is dat altijd geweest in de wereldgeschiedenis. Het zijn echt niet alleen de Europeanen die een patent hebben op uitbuiting. Wij waren er de laatste tijd alleen beter in dan anderen. Eigenlijk voeren we al decennia een stille oorlog om welvaart, politieke spelregels en prestige. Maar de grote hoop van de Europeanen heeft gewoon geen flauw benul van het structureel geweld. Ze strompelen met volle zakken door de winkelstraten, als komt alle koopwaar uit de lucht gevallen. Ze duwen het benzinepistool in de brandstofklep zonder het minste begrip van de machtspolitiek die om de energiebronnen gevoerd wordt. Macht maakt mensen lui en blind. Ook dat is steeds zo geweest.
MAAR NU komen we dus in een situatie dat de Russen en de Saudiërs hun energie-inkomsten gebruiken om de Europese invloed te ondermijnen. En ze zijn boos, die buren. Ze zijn er zelfs op gebrand om de hooghartige Europeanen een lesje te leren. Nu komen we in een situatie dat de Chinezen, die zich dertig jaar lang in het zweet gewerkt hebben om onze consumptiehonger te stillen, hun exportinkomsten gebruiken om in Europa kennis weg te kapen en de spelregels te bepalen. ‘It’s pay-back time.’ En dan zijn er nog enkele honderden miljoenen mensen rondom Europa die het kotsbeu zijn dat wij eerst stabiliteit dachten af te kopen door autocraten te steunen, om de autocraten daarna via regime change te vervangen door anarchie van het ergste soort.
DE JALOEZIE en de aversie ten aanzien van Europa en het Westen zijn gigantisch. Het probleem is vooral dat de meeste Europeanen blijven doen alsof ze oppermachtig zijn, dat degenen die bezorgd zijn menen het pleit te kunnen beslechten door Europa opnieuw te versplinteren in postzegelstaatjes en dat we daardoor ook in dit nieuwe jaar onze macht verder zullen zien tanen. Het is eten of gegeten worden in de internationale politiek. Laten we het momentum aan anderen, aan Rusland of China bijvoorbeeld, dan keren de rollen gewoon om. Als we zo voortdoen, is het niet ondenkbaar dat onze kinderen zich zullen mogen uitsloven om de machthebbers van morgen ter wille te zijn.
DE GRILLIGHEID van de internationale politiek is normaal, de Europese voorspoed van de voorbije kwarteeuw is dat veel minder. En zoals we nu bezig zijn, riskeren we alles kwijt te spelen.
JONATHAN HOLSLAG (1981) is professor internationale betrekkingen aan de VUB.
Het is eten of gegeten worden in de internationale politiek.
