Het grote proces tegen Citibank loopt opnieuw vertraging op. Het zou nu begin december van start gaan. Ondertussen probeert de in opspraak geraakte bank een aantal gedupeerde klanten door middel van een minnelijke schikking van gerechtelijke stappen te doen afzien.
Kamerlid Hans Bonte (SP.A) is een Citibankmeldpunt op zichzelf geworden. Sinds het begin van de zaak-Citibank in 2007 laakt hij onverdroten de commerciële praktijken van de grootste kredietverstrekker op de Belgische markt.
Begin december moet de Amerikaanse bank zich voor de Brusselse correctio-nele rechtbank verantwoorden voor de manier waarop ze duizenden spaarders zou hebben misleid met beleggingsproducten van de inmiddels omgevallen Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers. Hans Bonte, tevens OCMW-voorzitter in Vilvoorde, heeft zich als een pitbull in het dossier vastgebeten. Op zijn bureau stapelen de documentatiemappen zich op. Studies over hoe al te lichtzinnige kredietverstrekking kwetsbare mensen financieel in de afgrond duwt, naast honderden brieven en mails van wanhopige gedupeerden van Citibank.
‘Doodgewone spaarders, die hun spaargeld in rook hebben zien opgaan nadat ze zonder het te beseffen en na sterk aandringen van hun Citibankdirecteur dat spaargeld in beleggingsproducten van Lehman Brothers hadden omgezet. Producten die als ‘absoluut veilig’ werden voorgesteld en waarvan de risico’s verdoezeld werden. Onder de gedupeerden ook gewezen premier Yves Leterme.’
Citibank ontkent alle schuld. De bank zegt dat ze onmogelijk kon voorzien dat Lehman Brothers over de kop zou gaan. ‘Maar uit onderzoek van de Economische Inspectie en het parket is gebleken dat Citibank perfect op de hoogte was van de knoeiboel bij Lehman Brothers. Citigroup, het moederhuis, had grote financiële belangen in Lehman Brothers. Dus moest er zoveel mogelijk kapitaal worden opgehaald om een faillissement te voorkomen’, zegt Bonte.
Het is niet de eerste keer dat Citibank negatief in de belangstelling komt. Volgens Bonte is de bank een gewetenloze veelpleger, die systematisch een loopje neemt met de vigerende regelgeving. In 2007 openden Bonte en zijn partij een meldpunt voor klachten nadat was gebleken dat Citibank zonder scrupules consumentenkredieten en leningen aanbood aan lage inkomensgroepen en uitkeringsgerechtigden, of aan mensen die al tot aan hun nek in de schulden zaten. De Economische Inspectie heeft Citibank in die zaak voor de rechter gebracht. In plaats van een rechterlijke uitspraak af te wachten, heeft Citibank een minnelijke schikking van enkele honderdduizenden euro’s aanvaard – ‘een schuldbekentenis van formaat’, aldus Bonte.
Consumentenkredieten vormen een groeiende bron van maatschappelijke ellende. Uit een recente studie van het Centrum voor Sociaal Beleid van de Universiteit Antwerpen blijkt dat consumentenkredieten niet alleen een gevolg zijn van financiële moeilijkheden, maar ook steeds vaker de oorzaak ervan.
Maar dit najaar volgt dus het grote proces in de zaak-Lehman Brothers, waar in theo-rie 4000 Citibankgedupeerden zich burgerlijke partij kunnen stellen?
HANS BONTE:(knikt) Het wordt een megaproces, waarvoor het Justitiepaleis in Brussel naar verluidt grondig moet worden omgebouwd. Mijn grote frustratie is dat tot op heden nog maar een kleine 2000 van de in totaal 4000 potentiële klagers hun weg naar de procedure hebben gevonden. Zowel minister van Ondernemen Vincent Van Quickenborne (Open VLD) als voormalig premier Yves Leterme (CD&V) hebben herhaaldelijk beloofd ervoor te zullen zorgen dat alle 4000 gedupeerden hun rechten kunnen doen gelden. Maar nu blijkt dat elke gedupeerde zelf een advocaat in de arm moet nemen om zich te verdedigen. Zich bij het parket aanmelden, kan overigens nog tot bij het begin van het proces.
Waarom zijn alle 4000 gedupeerden niet persoonlijk aangeschreven en geïnformeerd over de rechtszaak? De minister van Justitie had dat beloofd. In andere landen bestaat er bovendien zoiets als class ac-tion, de mogelijkheid tot groepsvordering waarbij één iemand, meestal een consumentenorganisatie, namens een groep consumenten een rechtszaak kan aanspannen en het vonnis en eventuele vergoedingen op alle aangeslotenen van toepassing zijn. Het blijft wachten op een wetsontwerp van de regering om, precies met het oog op de zaak-Citibank, class action-procedures ook bij ons mogelijk te maken. Tot nu toe was de regering daarover sterk verdeeld.
Zou het ook niet veel mooier zijn geweest als de Belgische staat Citibank had gedagvaard? Dat had perfect gekund. Of als de CBFA (Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen) nu maar eens in actie wou komen. De financiële waakhond kan daarin heel ver gaan, tot en met het intrekken van de licentie van de bank.
Maar terwijl Citibank zich officieel van geen kwaad bewust is in de zaak van Lehman Brothers, benadert de bank tegelijkertijd via een externe advocaat 203 klanten – de zwaarste dossiers die bij het parket van Brussel aanhangig zijn gemaakt – met een voorstel van minnelijke schikking. Naargelang van het dossier compenseert Citibank 20 tot 100 procent van het verloren kapitaal. Als tegenprestatie wordt aan de betrokkenen gevraagd zich terug te trekken uit de rechtszaak en opperste discretie in acht te nemen.
Vanochtend kreeg ik weer zo’n mail: (leest voor) ‘Zoals u weet, doet Citibank aan enkele mensen een voorstel om een bepaald percentage van de aangeschafte effecten terug over te nemen, op voorwaarde dat de betrokkene afziet van verdere gerechtelijke stappen. Onze vraag is of het verstandig is op dit voorstel in te gaan…’
Wat adviseert u die mensen dan?
BONTE: Ik wijs ze op hun rechten. Hier gaat het over een oudere vrouw die vorige vrijdag bij de advocaat van Citibank is langsgegaan. Ze is al haar spaargeld, 50.000 euro, kwijt. Als gevolg daarvan heeft haar gezondheid een serieuze klap gekregen. Ze had me vooraf gevraagd: moet ik daar heen? Ik zou gaan, heb ik haar gezegd, maar hap niet te snel toe. Dus die vrouw gaat naar de afspraak en krijgt te horen dat ze de helft van haar centen of 25.000 euro terugkrijgt – ‘ het geld kan vandaag nog op uw rekening staan’ – als ze meteen een overeenkomst tekent. De vrouw vraagt of ze dat document ter inzage kan meenemen, maar dat mag niet. Uiteindelijk krijgt ze nog wat bedenktijd. Maar waarom maar 50 procent, vraagt ze dan. Omdat we in uw dossier 50 procent kans hebben om veroordeeld te worden, is het stuitend eerlijke antwoord van de advocaat. Opvallend is dat gedupeerden die op die manier worden uitgenodigd allemaal heel overtuigende bewijslast tegen Citibank kunnen leveren.
Dat zijn toch platte praktijken? Lijkt dat niet verdacht veel op het afkopen van de rechtsgang? Nu is mij wel verzekerd dat eerder aangebrachte bewijsstukken van degenen die zo’n vergelijk sluiten wel nog in de rechtszaak gebruikt zullen worden. Maar stel dat Citibank ook voor die dossiers veroordeeld wordt, dan zal de bank zeggen dat ze die klanten al voor hun verliezen heeft vergoed.
In juni vorig jaar werd Citibank op de vingers getikt voor roekeloze kredietverstrekking. Maar blijkbaar is de bank hardleers, want de nieuwe reclamefolder in de vorm van een fles – ‘deze zomer vallen uw plannen niet in het water’ – met de belofte van snel geld voor wie nog met vakantie wil, deugt kennelijk ook niet.
BONTE: Ze betalen liever een boete dan bij te sturen en beginnen dan aan de volgende commerciële ronde. Die zogenaamde zomercampagne is inderdaad opnieuw een flagrante overtreding van de wet op het consumentenkrediet. Alles in die folder vloekt ermee. Het kostenpercentage wordt bijvoorbeeld niet vermeld, nochtans een wettelijke verplichting. Veel mensen beseffen dat namelijk niet, maar afhankelijk van het ontleende bedrag schommelt dit tussen 6 en 15 procent. Ook wordt gesuggereerd dat je speciaal bent uitgekozen voor deze campagne en dat je je dus snel met je flessenfolder naar het dichtstbijzijnde kantoor moet reppen, want het aanbod is zogezegd beperkt. Ook dát is verboden.
Sommigen verwijten mij een Citibank- obsessie, maar ik sta hierin niet alleen. Minister van Ondernemen Van Quickenborne antwoordde vorige week in het parlement – ik viel haast van mijn stoel – dat ook zijn inspectiediensten van oordeel zijn dat die zomercampagne in strijd is met de wetgeving. Dat is dan de derde keer op rij dat Citibank de federale regering en de CBFA uitdaagt! Maar de bankenwaakhond, sinds de financiële crisis nochtans zwaar onder vuur genomen, piept niet. En ook de minister van Ondernemen maakt, ondanks de processen-verbaal van zijn eigen inspectie, geen gebruik van zijn wettelijke bevoegdheid om heel deze reclamecampagne uit het straatbeeld te halen. Volgens de wet kan behalve de minister ook om het even welke belanghebbende een dergelijke vordering tot staking indienen. Ik laat nu juridisch uitzoeken of ik als OCMW-voorzitter in aanmerking kom. Want met het OCMW ondersteunen wij heel wat mensen die door consumentenkredieten van Citibank in de problemen zijn geraakt. De waarheid is dat de CBFA en de federale regering Citibank tot op vandaag geen strobreed in de weg leggen, ook al gaat de bank systematisch haar boekje te buiten.
Maar Citibank is toch niet de enige bank die uitpakt met aantrekkelijk geformuleerde maar ongetwijfeld dure vakantiekredieten?
BONTE: Zij zijn marktleider en bruuskeren het hardst, maar we zitten inderdaad met een structureel probleem. Dat blijkt ook uit de eerste resultaten van de taskforce kredietreclame, die binnen de Economische Inspectie werd opgericht onder druk van wat we allemaal hebben meegemaakt. Die taskforce heeft intussen 300 reclameproducten bekeken en 83 daarvan, of bijna een op de drie, blijken niet conform de wettelijke vereisten.
Worden consumentenkredieten sinds het uitbreken van de financiële crisis nog even gemakkelijk verstrekt?
BONTE: Mijn ervaring is dat er op dat punt geen enkele koerswijziging is gekomen, hoe vreemd dat ook mag klinken. Het aantal mensen dat in collectief schuldbeheer zit, stijgt spectaculair en die schulden zijn in toenemende mate toe te schrijven aan consumentenkredieten.
De verontwaardiging ten aanzien van de financiële sector ebt ook elke dag meer weg. Maar het betreft hier een fundamentele maatschappelijke keuze. Willen we een samenleving naar Amerikaans voorbeeld, waar iedereen, van hoog tot laag, op krediet leeft? Of durven we te zeggen dat je daar beter voorzichtig mee omspringt en dat kwetsbare mensen met lage inkomens niet te gemakkelijk aan bepaalde kredieten mogen komen? Misschien is dat een beetje betuttelend, maar ik denk dat we die mensen een stuk tegen zichzelf moeten beschermen. Ik heb klanten in het OCMW van Vilvoorde die nu nog hun week Center Parks van twee jaar geleden aan het afbetalen zijn.
Ik gruw dan ook van reclamespotjes zoals die van VISA. Je kunt nu banaan per banaan kopen met onze creditcard! Dat lijkt grappig, maar de pijnlijke realiteit is dat in een aantal grote steden een pak melk en een doos Betterfood ook echt met kredietkaarten worden aangekocht, omdat de rekening in het rood staat. Gemakkelijke kredietverstrekking op elke straathoek is mee verantwoordelijk voor die negatieve spiraal. Ik heb nu een wetsvoorstel klaar dat een verbod beoogt op persoonsgerichte kredietreclame, tenzij na expliciete voorafgaande toestemming van de consument. Eigenlijk is het een poging om die vorm van reclame droog te leggen.
door HAN RENARD
‘De pijnlijke realiteit is dat in een aantal grote steden een pak melk en een doos Betterfood met kredietkaarten worden aangekocht, omdat de rekening in het rood staat.’
(Hans Bonte)
