Hoewel onze regering 4,2 miljard euro moet besparen, blijven structurele maatregelen uit. En zelfs als die er komen, is het te laat.
Soms zegt één grafiek meer dan duizend woorden. Dat was het geval met de grafiek die Daan Killemaes, de hoofdredacteur van zusterblad Trends, onlangs via Twitter de wereld in stuurde. De grafiek geeft het drama van de Belgische overheidsfinanciën weer. De blauwe lijn toont de evolutie van het bruto binnenlands product (bbp) en dus de economische groei. Tussen 1970 en 2007 kende die een gestage klim. Door de financiele crisis in 2008 kwam er een knik, waarna de groei zich aan een laag tempo herpakte.
De groene lijn geeft de overheidsinvesteringen weer, bijvoorbeeld in infrastructuur. Die kenden in de jaren 80 een ferme krimp. Er moest worden bespaard, politici wilden liever geen onpopulaire maatregelen nemen en knipten dus in de overheidsinvesteringen. De aanleg van een brug werd uitgesteld, een wegdek werd niet vernieuwd. Daarna zijn de overheidsinvesteringen nooit fatsoenlijk hernomen. Vandaag ondervinden we daarvan de gevolgen. We leven in een land dat letterlijk afbrokkelt: in tunnels komen de plafonds naar beneden en de wegen liggen er erbarmelijk bij. De groene lijn verklaart mee het groeideficit, becommentarieerde Killemaes: de lage overheidsinvesteringen remmen onze economische groei af.
Dan is er de rode lijn die de primaire uitgaven weergeeft. Dat zijn de uitgaven van de overheid, zoals de ambtenarenlonen of de sociale zekerheid, zonder de rentelasten die ze betaalt op de overheidsschuld. Die primaire uitgaven stegen opvallend sterk in de tweede helft van de jaren 70 en ook tussen 2000 en 2005, toen paars aan de macht was. Terwijl de groene lijn (de overheidsinvesteringen) te weinig stijgt, klimt de rode lijn (primaire uitgaven) te snel. Die rode lijn verklaart mee ons begrotingsdeficit, aldus Killemaes: omdat de overheid zo veel uitgeeft, kampen we met begrotingstekorten.
Vorige week werd duidelijk dat de regering-Michel veel meer moet saneren dan gedacht om de begroting van 2017 op koers te houden: 4,2 miljard euro in plaats van 2,4 miljard. Dat komt omdat er 900 miljoen euro minder fiscale inkomsten zijn en 900 miljoen meer uitgaven, vooral in de sociale zekerheid.
Hoe moeten we uit het sukkelstraatje raken? Er zijn niet zoveel maatregelen die een regering kan nemen die snel veel geld opleveren. De accijnzen verhogen is een klassieker en ook de regering-Michel deed dat al. De regering kan ook iets aan de btw-tarieven doen. Dat kwam al tijdens de regeringsvorming in de zomer van 2014 ter sprake: de Belgische btw-ontvangsten komen overeen met tien procent van het bbp. De beste Europese landen halen veertien procent van hun bbp binnen. Daar was dus ruimte en de regering-Michel had meteen de talloze btw-uitzonderingen kunnen aanpakken. Dat heeft ze nagelaten. Of ze er nu wel werk van zal maken, is zeer twijfelachtig.
Kan een vermogens(winst)belasting de overheid uit de financiële problemen helpen? Dat is, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, geen wondermiddel. Een vermogens(winst)belasting is moeilijk te realiseren. Bovendien moet de overheid, als ze voldoende geld wil binnenhalen, niet alleen aankloppen bij de superrijken, maar bij iedereen met wat spaargeld – de middenklasse dus. Wat wel kan is dat ze met een – eerder symbolische – rijkentaks op de proppen komt. Dat is een belasting op de winst bij de verkoop van roerend of onroerend goed en ze bestaat al in de meeste landen. Andere belastingverhogingen zijn taboe, want het overheidsbeslag ligt al zo hoog.
De regering-Michel kan ook snoeien in de primaire uitgaven en zo de rode lijn naar beneden halen. Dan komt onvermijdelijk de sociale zekerheid in het vizier, met besparingen in de gezondheidszorg en het beperken van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Ze kan ook beslissen om nog eens een indexsprong toe te passen. Daardoor zullen er zeker betogingen en stakingen volgen.
Het drama van de regering-Michel is dat ze in het begin heeft nagelaten om structurele maatregelen uit te stippelen. En de meeste van die maatregelen hebben tijd nodig eer je hun effect merkt. Een begrotingsevenwicht zal niet voor deze legislatuur zijn en volgens de Gentse econoom Gert Peersman raakt de begroting zelfs de volgende regeerperiode niet in evenwicht. Het meest beangstigende is dat het blijkbaar geen enkele regering lukt om de noodzakelijke maatregelen te nemen. Ooit wordt dat pijnlijk ontwaken.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack
