Op het hoogste politieke niveau wordt gebikkeld over wie directeur bij de Nationale Bank van België mag worden. ‘Het zijn cruciale posten van invloed en macht’, zegt Véronique Goossens, die net een boek schreef over de NBB.
Het verdict kan elk moment vallen: wie mag er de volgende jaren directeur zijn bij de Nationale Bank van België (NBB)? En blijft Jan Smets er nog lang gouverneur? Voor de uitverkorenen zijn het aantrekkelijke posten. ‘Niet alleen omdat ze intellectueel uitdagend zijn,’ zegt Véronique Goossens, bekend als ankervrouw van Kanaal Z, ‘je verdient ook bijzonder goed.’ Na tweeënhalf jaar schrijven heeft ze een boek klaar over de NBB, de machtigste en meest raadselachtige financiële instelling van het land.
Een directeur van de Nationale Bank vangt tussen de 330.000 en de 380.000 euro bruto per jaar, plus een auto met chauffeur en onkosten. De gouverneur verdient 480.000 euro bruto en is daarmee de best betaalde gouverneur van de eurozone. Zelfs Mario Draghi moet het als voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) stellen met ‘slechts’ 386.000 euro. ‘Maar’, zegt Smets dan, ‘netto verdien ik minder dan Draghi.’ Goossens: ‘Het blijft hoe dan ook veel geld, zeker nadat de vorige regering besliste dat een overheidsmanager niet meer dan 290.000 euro per jaar mag verdienen.’
De directiezitjes bij de Nationale Bank worden al decennialang mooi verdeeld onder de politieke partijen die aan de macht zijn. Voor een partij is het belangrijk om een mannetje (zelden is het een vrouw) in het directiecomité te hebben: ‘De directieleden kennen perfect de recentste cijfers over onze staatsfinanciën, de inflatie, het bruto binnenlands product, onze concurrentiekracht en noem maar op’, zegt Goossens. ‘Ze kunnen terugvallen op het leger topeconomen dat bij de Nationale Bank voortdurend allerhande interessante studies maakt, en kunnen zo het beleid een bepaalde richting uitsturen. Daarmee kunnen ze hun partij voeden. En kennis is macht. Logisch dat elke partij probeert om haar pionnen in de directie te krijgen.’
Te mooi om af te schaffen
In het boek De Geldmakers beschrijft Goossens tot welke uitwassen dat kan leiden. Goossens: ‘In de jaren negentig bestond het directiecomité uit vier tot zes directeuren plus de gouverneur. Net op het moment dat een hoop werk van de Nationale Bank verhuisde naar de ECB werd het aantal directieleden verhoogd van vijf naar zeven. De reden was dat de CD&V in 1999 niet kon kiezen wie ze als directeur wilde: premier Jean-Luc Dehaene steunde het hoofd van de studiedienst van de Nationale Bank, Jan Smets, terwijl gouverneur Fons Verplaetse zijn ex-woordvoerster Marcia De Wachter naar voren schoof. Als oplossing werden er directieposten bij gecreëerd, zodat zowel Smets als De Wachter directeur kon worden.’
Vandaag zijn er nog altijd zeven directeurs, plus de gouverneur. ‘Dat is veel,’ weet Goossens, ‘in Duitsland zijn er zes directeurs, in Nederland vier en in Zwitserland kunnen ze het zelfs met drie directeurs.’ Al jaren is er ook bij ons sprake om het aantal weer te vermin-deren. De begin dit jaar overleden ex-gouverneur Luc Coene, liberaal en ooit kabinetschef bij premier Guy Verhofstadt, bepleitte het bij alle politieke partijen maar vond nauwelijks gehoor. ‘Het is een te mooie post’, zegt Goossens, ‘en met minder directeurs vergroot de kans dat je als partij uit de boot valt.’
Mogelijk wordt het aantal directieleden bij de huidige benoemingsronde toch verminderd. Directieleden worden benoemd voor een hernieuwbare termijn van zes jaar, en sommige mandaten lopen af: die van Marcia De Wachter (CD&V-etiket), Jean Hilgers (CDH), Mathias Dewatripont (PS) en Pierre Wunsch (MR). Dewatripont wil ‘om persoonlijke reden’ niet herbenoemd worden. Als het aantal directieleden bij deze gelegenheid wordt teruggebracht tot zes, zou daarbovenop het mandaat van De Wachter niet worden verlengd, omdat de CD&V met Smets al de gouverneur levert.
Een ander scenario dat de ronde doet, gaat uit van het behoud van het aantal directieleden. Premier Charles Michel (MR) zou een eigen pion in de directie willen benoemen, want Wunsch wordt eerder tot de clan van partijgenoot en rivaal Didier Reynders gerekend. Dan nog is De Wachter niet zeker van haar zitje, want de N-VA heeft met Tom Dechaene wel al een vertegenwoordiger in de directie maar zou nog een tweede directeur willen. Veel hangt ook af van wat er gebeurt met gouverneur Jan Smets, die volgend jaar 67 jaar wordt en de leeftijdsgrens bereikt. De regering moet beslissen of hij zijn mandaat, dat loopt tot 2020, alsnog mag uitdienen. Er bestaat ook een reële kans dat Smets in 2018 plaats moet maken voor Wunsch. Dan zou De Wachter toch directielid kunnen blijven. Het is duidelijk: de top van de Nationale Bank is een krabbenmand.
Brave jongens
Ondertussen werken gouverneur Smets en het directiecomité hard aan het jaarverslag dat over enkele weken wordt gepresenteerd. Daar staan altijd de nodige aanbevelingen in voor de regering. ‘Elke regering wordt dan aangepord om de overheidsfinanciën op orde te brengen’, zegt Goossens, ‘en je kunt alleen maar vaststellen dat de Nationale Bank daar maar weinig mee heeft bereikt. De opeenvolgende regeringen legden die waarschuwingen meestal gewoon naast zich neer.’
‘Soms hield de Nationale Bank ook zedig haar mond over bedenkelijke begrotingsmaatregelen, en dat is toch stuitend’, zegt Goossens. Ze noemt de sale-and-lease-backoperaties onder Paars, waarbij overheidsgebouwen werden verkocht om ze daarna weer te huren. ‘Dat waren eenmalige operaties die een begrotingsmeevaller uitlokten, maar de toekomstige regeringen wel met de factuur opzadelden. Daar had de Nationale Bank toch voor moeten waarschuwen.’
Ook bij de lancering van het Zilverfonds, ontsproten aan het brein van minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) tijdens de regering-Verhofstadt I, zweeg de Nationale Bank. ‘Terwijl het Zilverfonds puur bedrog was en de Nationale Bank dat ook goed wist’, zegt Goossens. ‘Het was gegoochel met overheidsfinanciën waarbij men schuld verving door andere schuld, en deed alsof men een spaarpotje voor de vergrijzingskosten opbouwde. Dat was helemaal niet waar. De regering-Michel besloot vorig jaar dat die volksverlakkerij lang genoeg had geduurd, en besloot het fonds te laten uitdoven. De toenmalige gouverneur Guy Quaden, van PS-signatuur, was mee verantwoordelijk voor het bedrog met het Zilverfonds.’
De Nationale Bank werd door oud-gouverneur Fons Verplaetse ooit omschreven als ‘het monetaire en financiële geweten van het land’. Goossens vindt dat de NBB daarin tekortschiet. ‘De Nationale Bank is een heel belangrijke instelling, waar heel veel kennis verzameld is, maar die blijft nog al te vaak verborgen achter de imposante muren van het gebouw aan de Berlaimontlaan in Brussel. De Nationale Bank is ook hypervoorzichtig, ze zegt te weinig waar het op staat. Ze zou soms wat meer durf moeten tonen, wat meer duiding moeten geven bij wat er gebeurt. Als de Nationale Bank echt het financieel-economische geweten van het land is, mag ze best wat meer haar verantwoordelijkheid opnemen.’
Véronique Goossens, De Geldmakers – Achter de schermen van de Nationale Bank van België. Uitgeverij Polis, 296 blz., ?22,50.
Door EWALD PIRONET
‘De Nationale Bank wíst dat het Zilverfonds bedrog was.’
