Palestijns protest in Gaza: ‘De Israëli’s weten zich geen raad met vreedzaam burgerprotest’

31 doden en 1400 gewonden vielen bij eerste twee vrijdagse Marsen voor de Terugkeer in Gaza. Toch gaat de campagne door tot Nakba-dag op 15 mei: het Palestijnse trauma zal zich dan spiegelen in de Israëlische trots op 70 jaar onafhankelijkheid. ‘Hamas zit niet achter deze actie. Armoede, uitzichtloosheid, frustratie: dát is wat duizenden Gazanen drijft.’

Het geweld was voorspeld. 30 maart is voor Palestijnen al 42 jaar lang een beladen datum. In 1976 werden op die dag zes ongewapende betogers doodgeschoten tijdens een massaprotest tegen plannen van de Israëlische regering om Palestijnse gronden te onteigenen voor de bouw van Joodse nederzettingen. Dit jaar kreeg de Dag van het Land een extra dimensie: de herdenking zou de start vormen van een zes weken durende campagne om het recht op terugkeer van Palestijnse vluchtelingen uit de bezette gebieden en de diaspora op te eisen.

Niet toevallig kwam het initiatief uit Gaza. Nergens nijpt de bezetting harder dan in deze smalle strook langs de Middellandse Zee, waar 1,8 miljoen Palestijnen op elkaars lip zitten, compleet geïsoleerd van de buitenwereld. Israël heeft de grens met elektrische hekken en wachttorens versterkt, als reactie op de electorale machtsgreep door het radicaal-islamitische Hamas in 2007. Ook de veel kortere grens met Egypte is haast permanent gesloten. President Al-Sisi staat erg wantrouwig tegenover Hamas, een zusterorganisatie van de in Egypte verboden Moslimbroeders.

Gedood tijdens het boeren

De organisatoren hadden op vijf verschillende plekken dicht bij de grens tentenkampen opgeslagen. Van daaruit zouden duizenden burgers naar de grens optrekken om luidkeels maar ongewapend de vrije doorgang te eisen. Omar Samour was die ochtend met heel andere bedoelingen naar zijn veld bij de grens nabij Khan Younis getrokken. De 31-jarige boer werd door een Israëlische tank gedood terwijl hij peterselie aan het plukken was. Het salvo, waarbij een tweede boer zwaargewond raakte, werd volgens woordvoerders van het Israëlische leger uitgelokt door verdachte bewegingen van de slachtoffers. Het was de opmaat voor veel erger. De eerste Mars voor de Terugkeer bracht 30.000 betogers op de been. 18 van hen werden door sluipschutters doodgeschoten; 1400 anderen raakten gewond, de helft van hen door kogels. Een week later herhaalde het scenario zich op nagenoeg identieke wijze. Opnieuw schoten Israëlische snipers van achter de hekken met scherp op de betogers. Ze waren ongewapend, al werden er wel enkele molotovcocktails gegooid, terwijl heethoofden autobanden in brand staken. Na de tweede Mars voor de Terugkeer staat de balans al op 31 doden. Onder hen ook de jonge journalist Yaser Murtaja.

Israël weigert medewerking aan een onafhankelijk onderzoek naar de toedracht, een eis van de Verenigde Naties en de Europese Unie. Woordvoerders van het leger benadrukten dat de meeste slachtoffers Hamas-militanten zijn. ‘En wat dan nog?’ reageert Bashir (*), journalist bij een onafhankelijk nieuwsagentschap in Gaza City. ‘Is er dan een internationale wet die Israël toelaat om ongewapende Hamas-aanhangers standrechtelijk te executeren? De betogers droegen geen wapens, de Marsen voor de Terugkeer zijn strikt geweldloos. De veiligheid van Israël is op geen enkel moment in het gedrang gekomen, zeker niet als je bedenkt met hoeveel hightech en vuurkracht die grens wordt bewaakt. Toch hebben de Israëlische snipers met scherp geschoten. Sommige slachtoffers vielen op 700 meter van de grens, ver buiten de veiligheidszone van 300 meter die Israël ons al jaren oplegt. Velen werden in de rug geschoten, één man werd zelfs geraakt terwijl hij aan het bidden was.’

Omar Shaaban, analist bij Pal-Think for Strategic Studies in Gaza, ziet een verklaring voor het excessieve geweld. ‘Het is een poging om de campagne in de kiem te smoren’, zegt hij. ‘Israël is als de dood dat het protest aansleept en escaleert, met als hoogtepunt de herdenking, op 15 mei, van de Nakba (de verdrijving van Palestijnen van hun grondgebied in 1948, bij de stichting van de staat Israël, nvdr.).’

Dat is inderdaad het plan van de organisatoren: op Nakba-dag moeten niet alleen vanuit Gaza maar ook vanuit de Westelijke Jordaanoever, Jeruzalem, Libanon en Jordanië colonnes met betogers naar grenzen en scheidingsmuren optrekken. Het vergt weinig verbeelding om bij dat scenario grootschalig geweld te vrezen. Bashir heeft een andere uitleg: ‘De Israëli’s voelen zich in de hoek gedrumd, ze weten zich geen raad met vreedzaam burgerprotest. Daarom proberen ze Hamas te provoceren tot een gewelddadige reactie, zodat ze zelf een alibi hebben voor brutale repressie.’

Kreet van wanhoop

Is Hamas wel de motor achter de Marsen voor de Terugkeer, zoals de Israëlische regering beweert? ‘Nee’, zegt Omar Shaaban. ‘Het initiatief gaat uit van een Nationale Commissie, een platform van uiteenlopende burgerorganisaties waarbij alle politieke partijen zich hebben aangesloten, zowel Fatah als Hamas en Islamitische Jihad. Maar uiteraard probeert Hamas de kans te verzilveren om uit haar internationale isolement te breken. De massale mobilisatie is een boodschap voor de internationale gemeenschap: “We tellen nog mee als machtsfactor.”‘

Shaaban: ‘Ironisch genoeg heeft Hamas weinig verdienste aan die mobilisatie. Het is helemaal niet moeilijk om mensen in Gaza op de been te brengen, daar zorgt het leed van de bezetting wel voor. Armoede, uitzichtloosheid, frustratie: dát is wat duizenden Gazanen drijft.’

‘Een kreet van wanhoop’, noemt Bashir het. ‘De situatie is totaal onleefbaar geworden. We zitten gevangen in een tunnel, zonder enig lichtpunt – vaak letterlijk, want de stroomvoorziening valt voortdurend uit. Zelfs drinkwater hebben we niet, in het beste geval kunnen we ons ’s morgens met vervuild water wassen. Alleen al daarom is deze campagne noodzakelijk: de internationale gemeenschap mag niet langer doen alsof Gaza niet bestaat. Wij hebben recht op een menswaardig leven.’

Verzoening

De vraag is of de Marsen voor de Terugkeer zullen bijdragen tot verzoening tussen Hamas en Fatah, de partij van Mahmoud Abbas, president van de Palestijnse Autoriteit (PA) op de Westelijke Jordaanoever. De kloof is diep. De voorbije jaren spoorde de PA Israël zelfs aan om de isolatie van Gaza nog te verscherpen, in de hoop een volksopstand tegen Hamas uit te lokken. Het was sensationeel nieuws toen Fatah en Hamas op 12 oktober 2017 in Caïro een verzoeningsakkoord ondertekenden, maar een halfjaar later blijft het een dode letter. En de mislukte bomaanslag in maart op de Palestijnse premier Rami Hamdallah, op bezoek in Gaza om de onderhandelingen weer vlot te trekken, heeft het wederzijdse vertrouwen allesbehalve vergroot. Het neemt Bashirs hoop niet weg: ‘De Marsen overstijgen alle tegenstellingen. Over de illegale bezetting en het recht op terugkeer zijn alle Palestijnen eensgezind. Dat is een positief teken.’

Omar Shaaban waarschuwt voor overdreven verwachtingen: ‘De actie heeft de verdienste dat ze de Palestijnse kwestie weer op de internationale agenda plaatst. Dat is nodig, zeker nu de Amerikaanse president Donald Trump zijn plan wil hard maken om Jeruzalem als Israëlische hoofdstad te erkennen. Maar voor Palestijnse verzoening is er méér nodig. Ik zie minstens drie grote obstakels: het conflict tussen Hamas en Fatah is na elf jaar geïnstitutionaliseerd; beide partijen geven aan verzoening een totaal verschillende invulling; en dan is er de internationalisering van het intra-Palestijnse conflict – in de tegenstellingen tussen Fatah en Hamas resoneren de geopolitieke agenda’s van Qatar, Turkije, Saudi-Arabië en Iran.’

***

De campagne werd na het geweld van de eerste twee Marsen niet afgeblazen. Het is druk in de vijf tentenkampen. Er vinden meetings en voetbaltoernooien plaats, er wordt samen gegeten en gezongen. Het wordt nog bang aftellen – tot de volgende vrijdag, en vooral tot Nakba-dag op dinsdag 15 mei. Het Palestijnse trauma van 1948 is onlosmakelijk gekoppeld aan de Israëlische trots op de eigen onafhankelijkheid. Dit jaar steekt het contrast dubbel hard. Israël viert zijn 70e verjaardag met een geweldig cadeau: de Amerikaanse ambassadeur verhuist al in mei van Tel Aviv naar Jeruzalem.