Wolfgang Wagner, kleinzoon van componist Richard Wagner, is in het Beierse Bayreuth op 90-jarige leeftijd overleden. Hij stond bijna een halve eeuw aan het hoofd van de Bayreuther Festspiele. Na veel intriges gaf hij pas anderhalf jaar geleden de fakkel door aan zijn dochters Katharina (31) en Eva (64). Volgens Eva en Katharina is hun vader op 21 maart vredig in zijn slaap gegaan.
Wolfgang was het derde kind van componist Siegfried Wagner en diens veel jongere vrouw Winifred Williams-Klindworth. Hij werd na de Eerste Wereldoorlog geboren, toen de Festspiele opgeschort waren. Toen het festival in 1923 werd hervat, kwamen Hitler en andere nazikopstukken geregeld een Wagnerhoogmis bijwonen. Mede vanwege de Joodse steun voor het festival was de recuperatiedrift van de nazi’s Siegfried niet welgevallig, maar dat belette zijn vrouw niet om de Führer te aanbidden. Onkel Wolf, zoals hij op de groene heuvel in Bayreuth werd genoemd, kwam geregeld onaangekondigd langs bij Winifred en vertelde de kinderen verhaaltjes voor het slapengaan.
Toen Siegfried overleed in 1930, nam Winifred het roer over, tot de Tweede Wereldoorlog het festival opnieuw platlegde. Tijdens de denazificatieprocessen wisten zij en haar zoons, die gunsten hadden ontvangen van Hitler, de dans te ontspringen. Zo konden Wieland en Wolfgang in 1951 samen de doorstart van het Festival waarmaken. De creatieve Wieland en de zakelijke Wolfgang leken een ideaal duo, maar onderling waren er voortdurend spanningen. Na de dood van Wieland in 1966, werd Wolfgang de alleenheerser van de Festspiele. Als operaregisseur wist hij de verwachtingen in te lossen met ietwat minimalistische ensceneringen van Richard Wagners erfenis. Hoewel radicale vernieuwing geen strategie was, nodigde hij af en toe een creatieve beeldenstormer uit. In 1976 tekenden de Franse regisseur Patrice Chéreau en dirigent Pierre Boulez met hun uitvoering van de Ringcyclus voor de meest controversiële editie van het Wagnerfestival. Bayreuth bleef hoe dan ook een heiligdom voor operaliefhebbers, met jarenlange wachtlijsten voor toegangsplaatsen.
Intern was er meer kritiek op Wolfgangs autocratische beleid. Afgezien van de perikelen met zijn zoon Gottfried, die geen gelegenheid onverlet liet om de historische banden tussen de Wagnerclan en de nazi’s in de verf te zetten, leidde het ongeduld van potentiële opvolgers tot allerlei intriges. De opvolgingsstrijd barstte los toen Wolfgang in 1998 aankondigde dat de tijd rijp was voor de aflossing van de wacht. In maart 2001 wees de Stichting van de Festspiele Eva Wagner, dochter van Wolfgangs eerste vrouw Ellen Drexel, aan als opvolger. Maar toen puntje bij paaltje kwam, weigerde haar vader af te treden. Uiteindelijk werd de opvolgingsstrijd in september 2008 beslecht door Eva met haar stiefzus Katharina, dochter uit het tweede huwelijk van Wolfgang, als coleiders aan te stellen. Voor het eerst sinds 1951 was Wolfgang Wagner vorige zomer niet betrokken bij de Festspiele.
Eric Bracke
