Wellustige architectuur van Michel de Klerk.

Terwijl België tussen 1914 en 1918 geconfronteerd wordt met zinloze oorlogsvernieling, bouwt het neutraal gebleven Nederland een aantal prachtige woningbouwcomplexen die nu behoren tot de topwerken van haar bouwkundig erfgoed. Rond 1900 was architect Berlage de toonaangevende figuur in Nederland. Zijn ?Beurs van Amsterdam? illustreert zijn pleidooi voor een zakelijke, rationele benadering zowel qua vorm als qua materiaaltoepassing. Tegen deze versobering kwam een reactie die samengebracht is onder het begrip ?Amsterdamse School?, met als centrale figuur de uiterst begaafde bouwmeester Michel de Klerk.

Met zijn vrienden Piet Kramer en Jo van der Mey ontwikkelde hij een flamboyante baksteenarchitectuur, een expressionistische stroming met een neo-barok karakter. Vanuit een traditie van het ambacht kregen de gebouwen speelse ornamenten en ingewikkelde metselverbanden, grillige vensterkozijnen en beweeglijk smeedwerk. Elk architectonisch onderdeel kreeg de grootste zorg en vormde een eenheid binnen het totaal volume. Het hoogtepunt in zijn oeuvre is het beroemde woningencomplex aan het Spaarndammerplantsoen, een geheel dat zelfs een plaats kreeg in de toeristische folders van Amsterdam.

De plotse dood van De Klerk in 1923, op zijn 39ste verjaardag, betekende ook het einde van de Amsterdamse School. Het waren vooral de verdedigers van het Nieuwe Bouwen in de jaren dertig die meewarig deden en de inbreng van De Klerk catalogeerden onder de rubriek gevelopsmuk. Ze zagen deze wellustige architectuur als een aberratie voor dit toch zakelijk en zuinig land. Het is pas in de jaren zeventig dat men inzag dat deze korte maar eigenzinnige productie een hoogtepunt is geweest van de sociale huisvesting en fungeerde als belangrijke inspiratiebron voor de Duitse expressionistische architectuur in de jaren twintig.

Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) in Rotterdam bezit het archief van De Klerk. De expositie toont prachtige presentatietekeningen en schetsen die glashelder zijn artistieke virtuositeit illustreren, evenals zijn gedrevenheid om tot sterke beelden te komen in een stedelijke ruimte. Er worden ook een aantal oude misverstanden gesloopt en er wordt aangetoond dat hij de omringende stedelijke ruimte altijd als uitgangspunt gebruikte voor zijn composities.

Eveneens in het NAi krijgt men tot 20 juli een beeld van hoe belangrijk Amerika is geweest als inspiratiebron voor de Nederlandse architectuur, vooral na 1945. Die manifestatie kadert in de viering van 50 jaar Marshall Plan.

Marc Dubois

NAi, Museumpark Rotterdam tot 3/8, di t/m za 10-17 uur, zo 11-17 uur.

Zaanstraat, 1917 : vorm en baksteen benadrukken de inkomdelen.