In de grootste kieskring van Vlaanderen klitten de boegbeelden van diverse partijen samen. Ook omdat ze het moeten waarmaken tegenover de eigen achterban, is de Vlaamse stembusslag er een confrontatie op het scherp van de snede.
Het moet niet altijd een broodjesbesteller zijn die per toeval in een parlement verzeilt en daar last krijgt van het heen-en-weersyndroom. Ook een pasgeboren olifantje in de Zoo van Antwerpen kan tijdens een verkiezingscampagne alle aandacht naar zich toe zuigen. Bij de inschrijving van Kai-Mook in het Antwerpse geboorteregister verdrongen zich bijna meer politici dan medewerkers van de dierentuin. Zo’n photo opportunity laat geen enkele verkiezingskandidaat liggen: je weet maar nooit dat die meer vertrouwen kan wekken bij kiezers, die misschien ook bezorgd zijn over de hoogst onzekere toekomst van Opel in Antwerpen of die het hunne denken van het gedoe rond de Oosterweelverbinding.
Voor de Vlaamse parlementsverkiezingen zitten de partijen in de kieskring Antwerpen – met 33 te verdelen zetels de grootste in Vlaanderen – alleszins niet verlegen om inhoudelijke thema’s. Bovendien hebben ze er geen gebrek aan politieke zwaargewichten. Met Kris Peeters (CD&V) en Dirk Van Mechelen (Open VLD) treedt de top van de aftredende Vlaamse regering in het strijdperk. Daarnaast nemen niet minder dan zes partijvoorzitters – Caroline Gennez (SP.A), Mieke Vogels (Groen!), Bart De Wever (N-VA), Peter Mertens (PVDA+), Bart Somers (Open VLD) en Bruno Valkeniers (Vlaams Belang) – deel als lijsttrekker of lijstduwer. Filip Dewinter (Vlaams Belang) en Patrick Janssens (SP.A) zijn evenmin watjes in de Antwerpse electorale arena.
Toppers
Voor al deze politieke toppers kan het belang van de verkiezingen van komende zondag moeilijk overschat worden. Hun resultaat is bepalend voor hun (machts) positie in de eigen gelederen na 7 juni. Voor een aantal onder hen zal de uitslag in Antwerpen ook in grote mate het gewicht bepalen dat hun partij in de schaal kan werpen bij de onderhandelingen over de vorming van een nieuwe Vlaamse regering.
Kris Peeters, die in 2004 door Yves Leterme (CD&V) van de zelfstandigenorganisatie Unizo naar de Vlaamse regering werd gehaald, en die na de federale parlementsverkiezingen van 2007 de fakkel overnam als Vlaams minister-president, wordt met de electorale bonus van regeringsleider door zijn partij uitgespeeld om zichzelf op te volgen. In Antwerpen draagt Peeters voor CD&V voor het eerst alleen het volle gewicht van de campagne. De uitslag van 2007 (net geen 30 procent) evenaren lijkt hoog gegrepen, zonder kartel met N-VA en met stemmen- kanon Inge Vervotte slechts als laatste opvolger op de lijst. Sinds haar ontslag als federaal minister eind vorig jaar tankt zij kennis bij in de Judge Business School in het Engelse Cambridge. Haar bescheiden rol bij deze verkiezingen is een handicap voor CD&V, maar heeft voor Peeters het voordeel dat hij niet overvleugeld kan worden als het op voorkeurstemmen aankomt (in 2007 kreeg Vervotte er als lijsttrekker voor de Kamer bijna 134.000, tegenover net geen 40.000 voor Peeters als lijstduwer).
De grootste opponent voor Peeters is zijn huidige viceminister-president en ancien van de Vlaamse regering, Dirk Van Mechelen. Hij loodste de Vlaamse overheidsfinanciën eind vorig jaar naar een schuldenvrije balans – de noodhulp van de Vlaamse regering voor KBC bracht daar intussen weer verandering in. Tot eind april weigerde de Open VLD om Van Mechelen uit te spelen als rechtstreekse tegenstander van Peeters. Maar na de affaire met overloper Dirk Vijnck van Lijst Dedecker (LDD), die partijvoorzitter en Mechelaar Bart Somers noopte tot duizend sorry’s en een campagnerol op de tweede rij, werd het geweer van schouder veranderd. Sindsdien is Van Mechelen, ondanks zichzelf haast, de Vlaamse en Antwerpse nummer één bij Open VLD en hebben de Vlaamse liberalen van zijn imago van saaie degelijkheid dan maar een Briek Schottekeurmerk gemaakt.
Bij de SP.A moet partijvoorzitter Caroline Gennez redden wat er te redden valt. Dat is om meerdere redenen niet eenvoudig. Niet zij, maar Vlaams minister van Onderwijs en Werk Frank Vandenbroucke is het SP.A-verkiezingsboegbeeld in Vlaanderen. Een politiek personeels-probleem in Antwerpen werd bovendien opgelost door Vlaams minister van Mobiliteit (‘van De Lijn’, zeggen haar tegenstanders) Kathleen Van Brempt bij gebrek aan een overtuigend beleidspalmares te verkassen naar het Europees Parlement. Burgemeester Patrick Janssens van Antwerpen neemt dit keer wel een actievere rol op, maar dan toch vooral om de kanalen voor zijn politieke lobbyactiviteiten in Brussel (en volgens kwade tongen ook zijn parlementaire wedde) te behouden. Dat hij Van Brempt toch opnieuw ministeriabel heeft genoemd, verstoorde bovendien de campagneregie bij de SP.A. De mayonaise van haar Durfplan pakt zodoende niet echt en klontert in Antwerpen extra door de aparte, linkse campagne van Erik De Bruyn van SP.A-Rood.
Openlijk zal hij het niet toegeven, maar Filip Dewinter gelooft zelf niet dat het Vlaams Belang opnieuw bijna 31 procent kan halen, zoals in 2004 na het proces dat enkele vzw’s van de partij een veroordeling wegens racisme opleverde. Intern gekonkel, waarbij hij samen met Gerolf Annemans de exit van Marie-Rose Morel richting Europese lijst van het Vlaams Belang realiseerde, zal weinig helpen. Morel spuwt trouwens ongeremd haar gal en bespeelt de media zonder schroom met haar baarmoederkanker. Na de verloren slag om ’t Schoon Verdiep in 2006 en een terugval naar goed 24 procent in de Antwerpse kieskring in 2007, haalt Dewinter nog maar eens de grove middelen boven. Illustratief is een Antwerpse campagne-affiche met daarop een bulldozer die wordt ingezet voor het opruimen van ‘immigratie-invasie, criminaliteit, werkloosheid, Waalse diefstal, politieke corruptie, islamisering, dalende koopkracht…’. Dit harde discours, waarop Dewinter al een kwart-eeuw een patent heeft, en ook zijn ‘eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring’ zouden in Antwerpen vooral kiezers moeten weghouden bij de LDD van ex-fractiegenoot Jurgen Verstrepen en bij de N-VA van Bart De Wever.
De Wever, die ook teert op zijn succesvolle deelname aan het VRT-programma De Slimste Mens, is de onbetwiste kopman van N-VA. Hij probeert op zijn beurt met een waardegedreven verhaal de uitstroom richting Vlaams Belang en LDD te counteren en tegelijk op de communautaire flank kiezers van het opgeblazen kartel met CD&V bij te houden. In die kartelformule deed De Wever het in Antwerpen zowel in 2004 als in 2007 persoonlijk meer dan behoorlijk. Dit keer moet het helemaal op eigen kracht.
Die koers hebben ze bij Groen! al altijd gevolgd. Mieke Vogels, die in 2004 de partij mee in het Vlaams Parlement hield na de electorale opdoffer van het jaar voordien en die in november 2007 het Vlaamse fractieleiderschap ruilde voor het partijvoorzitterschap, haalt in de campagne vooral uit naar CD&V en het project ‘Vlaanderen in Actie’ van Kris Peeters. Hij trekt te veel de kaart van de logistiek en nieuwe wegen, vindt Groen!, dat leurt met een ‘New Deal’ voor een coalitie tussen werk en milieu.
Schaduw
Het valt waarnemers van lijsttrekkersdebatten in Antwerpen op dat in vergelijking met vorige verkiezingscampagnes de tegenpolen Dewinter en Vogels minder wegen in de woordenstrijd. Peeters, Van Mechelen en De Wever profileren zich beter en scherper. Gennez vangt moeilijk aandacht. Antwerpse dossiers die dwingen tot politieke keuzes, zijn er in elk geval genoeg.
Zo mag de Vlaamse regering 500 miljoen euro achter de hand houden voor Opel, het zwaard van Damocles blijft wel degelijk boven de autofabriek in Antwerpen hangen. ‘ABVV-vakbondsman Rudi Kennes moet nog zowat de enige zijn die gelooft dat ze open blijft’, luidt het op sommige plaatsen. Autoassemblage in onderaanneming voor andere merken is zowat het beste dat kandidaat-overnemers van General Motors Europe hebben voorgespiegeld. De opstelling van Peeters, Van Mechelen en de andere Vlaamse ministers in het Opeldossier inspireerde intussen ook de Antwerpse diamantsector tot een klaagzang over de gevolgen van de crisis. Hij houdt de hand op voor een bankgarantie van 200 miljoen om de concurrentie in Dubai en Amsterdam het hoofd te bieden.
Een ander hoofdpijndossier blijft de Oosterweelverbinding, als onderdeel van een masterplan om voor ruim 4 miljard euro de mobiliteitsproblemen in en om Antwerpen aan te pakken. Na de alternatievenstudie van Arup/Sum, heeft de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) met toestemming van de Vlaamse regering een bouwvergunning voor zijn variant met de Lange Wapperbrug ingediend. Maar ook een alternatief met een lange tunnel blijft een (kleine) kans maken. In oktober zou er nog een referendum in Antwerpen komen. Pas daarna valt de eindbeslissing. Van Mechelen en Open VLD steunen het BAM-plan. Vlaams Belang, Groen! en SP.A (na een spectaculaire bocht van Patrick Janssens) verdedigen de tunnelversie. Andere partijen hoeden zich voor een uitgesproken mening.
De nieuwe Vlaamse regering zal ook een beslissing moeten nemen over een nieuw dok naast het Deurganckdok in Doel. Als die er snel komt, dan zou met de aanleg van dat Saeftinghedok in 2015 kunnen worden begonnen. Eveneens belangrijk voor de Antwerpse haven zijn de verdieping van de Westerschelde (Peeters sleepte een overeenkomst met Nederland uit de brand, maar de noorderburen voeren hun deel uit met de handrem op) en de aanleg van een nieuwe maritieme sluis (de Vlaamse havens willen 15 procent financieren, de Vlaamse regering wil dat aandeel optrekken tot 50 procent). Een tweede spoorontsluiting van de haven, goed voor 10 procent van het bruto regionaal product van Vlaanderen, blijft een ander knelpunt (met de Liefkenshoekspoortunnel is inmiddels wel begonnen; de ingebruikneming is gepland in 2014). Deze en andere dossiers, zoals ook de luchthaven van Deurne (een privaat-publiek project is begraven, de Vlaamse regering investeert zelf 25 miljoen) en de afbakening van het havengebied en het grootstedelijke gebied Antwerpen (met onder meer de bouw van een voetbalstadion aan Petroleum Zuid), tonen hoe tergend traag procesplanning, besluitvorming en uitvoering vaak verlopen.
De kieskring Antwerpen is overigens meer dan de stad Antwerpen met randgemeenten zoals Brasschaat, Kapellen en Schoten. Een andere pool is Mechelen en het verstedelijkte gebied rondom. En dan is er ook nog Turnhout, met de meer rurale Antwerpse Kempen. De sociaaleconomische structuur en ambities van deze drie gebieden in één kieskring zijn verschillend. Hoewel Cathy Berx (CD&V), die vorig jaar het Vlaams Parlement verliet om Antwerps gouverneur te worden, daartoe pogingen onderneemt, is er weinig afstemming. En ook in Brussel trekken de Vlaamse volksvertegenwoordigers uit de kieskring Antwerpen zelden aan dezelfde koord. De herinrichting van de E313 richting Hasselt en Luik bijvoorbeeld is blijkbaar vooral een zorg van Kempense po-litici, terwijl die autoweg voor de stad Antwerpen eveneens heel belangrijk is.
Bij de lijstvorming van alle partijen is het telkens een hele klus om een goede mix van kandidaten uit de drie gebieden te vinden. Dat verhindert niet dat er komende zondag extra wordt uitgekeken naar de resultaten van onder anderen Janssens, Dewinter, Valkeniers, De Wever, Vogels en Verstrepen. Ze kunnen voor een deel ook een waardemeter zijn voor het kiezersoordeel over het huidige Antwerpse stadsbestuur. Zodoende werpen de Vlaamse verkiezingen al hun schaduw vooruit naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2012. Maar eerst moet iedereen nog gaan stemmen op 7 juni, natuurlijk.
DOOR PATRICK MARTENS
