Na zes jaar stilte is Guido van Heulendonk terug, naar goede gewoonte vol spleen en cynisme.

‘Ontheemdheid en anachronie: ziedaar zijn biotoop.’ In die mentale omgeving situeert Guido van Heulendonk het hoofdpersonage Dorian Dewit in zijn nieuwe roman, Barnsteen. En dan niet omdat Dewit zich, of all places, hoofdzakelijk in Riga ophoudt, maar vooral omdat hij zich zo dwars in het leven voelt zitten. Depressief, melancholisch, lethargisch. Maar daar komt toch weer een cynische opstandigheid onderuitkruipen. Wie denkt dat de cynicus par excellence van de Vlaamse letteren na zes jaar zwijgen zijn literaire humeurigheid kwijt is, komt bedrogen uit: Van Heulendonks cynisme is gewoon ondergronds gegaan.

Dorian is de zoon van een Vlaams-nationalistisch politicus die begin jaren negentig naar de nieuw opgerichte VLD is overgestapt, en een linkse dichteres die in 1993 zelfmoord gepleegd heeft à la Virginia Woolf: in een Noord-Frans kustdorp is ze het water in gewaad. Aan Dorian laat ze onder meer een bundel van een Letse dichter na. In 1988 heeft ze in Riga een congres bijgewoond. Een hangertje met een mug gevangen in barnsteen (het Letse nationale product) en een begeleidend gedicht van hem met de opdracht ‘Take my heart with you’ getuigen van een meer dan vriendschappelijke ontmoeting. Met zijn oedipale constitutie en een pak internetinformatie over de omstandigheden van toen onder de arm trekt Dorian naar Riga voor een bevrijdende persoonlijke queeste. Ten tijde van de Russen was de dichter de directeur van een instituut voor soortveredeling, gevestigd in een kasteel buiten Riga, vandaag runt hij een vastgoedkantoor. De oorspronkelijke eigenares van het kasteel was een courtisane, bekend aan verscheidene Europese hoven, die nog een rol heeft gespeeld bij het concipiëren van de Belgische staat. En ja, ook dit nog: alles speelt zich af in de zomer van 2007, toen in België de formateur die zich van volkslied vergiste geen regering op de been kreeg.

Veel meer mogen we niet verklappen om de verrassing niet te bederven. Hoewel, verrassing. Bij Van Heulendonk valt er nog altijd geen mus van het dak zonder reden, en de alerte (her)lezer ontwaart in het relaas met ogenschijnlijk vrijblijvende associaties van Dorian een fijnmazig netwerk van verwijzingen en insinuaties, met daarin een patroon dat de afloop voorafspiegelt. Dat relaas is trouwens opgebouwd uit fragmenten die zich als in een achteruitkijkspiegel afspelen, en het verhaal zit dan ook vol spiegeleffecten, echo’s en parallellen. Niet alleen wil Dorian (de naam heeft hij vast van Oscar Wilde) in het kasteel graag de onenightstand van zijn moeder overdoen met zijn bevallige gids. Net als België blijkt Letland een geschiedenis van tegenstellingen in volksaard en afkomst, en van nationalisme en oorlogscollaboratie en smeulende rancune te hebben. Geen detail komt zo in beeld dat niet vroeg of laat gelinkt raakt aan een ander, waardoor het een relevante betekenis krijgt. Als Dorian de dichter confronteert met zijn communistische verleden (want het persoonlijke is wel degelijk politiek in deze roman), repliceert die dat de Europese Unie met de vrije markt in Letland niet meer dan een schijnvrijheid geïmporteerd heeft, opnieuw ‘een maatschappelijke orde die nog dateerde van de dinosauriërs: wie de grootste tanden heeft is de baas’. Lang voordien is het beeld gevallen van Dorian in een ‘voorwereldse rust’ in een park, liggend zoals prehistorische reptielen dat doen, ‘één met hun omgeving, kalm en op de hoogte, wachtend op hun moment’. Het moment om uit zijn barnstenen inclusie te breken.

Spleen en gespletenheid, daar is het verhaal van deze roman van doordrongen. Dorian Dewit is weer een typisch Van Heulendonkpersonage: een man die schijnbaar onbewogen en gelaten in het banale leven staat, maar die een zwaar deinende emotionaliteit verbergt, een combinatie van evolutionaire weemoed en existentiële woede. Die stuwt het erg kundig gecomponeerde verhaal naar een tegelijk schokkende, melancholische en ontroerende finale. Een hoog gehalte aan subtiliteit en suggestiviteit en understatement, en een gist van bezonken emotie maken van Barnsteen weer een zeer geslaagde cru.

GUIDO VAN HEULENDONK, BARNSTEEN, DE ARBEIDERSPERS, 237 BLZ., 22,50 EURO, ISBN 9789029572200.

Jos Borré

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content