Er leven ongeveer vijftigduizend makaken op het eiland Mauritius – het eiland van de uitgestorven dodo. De eerste makaken zijn on-geveer 400 jaar geleden op het eiland achtergelaten door de eerste menselijke kolonisten, omdat ze aan boord van de schepen waarmee ze naar Europa gebracht zouden worden, te veel misbaar maakten. Ze waren onhandelbaar.

De makaken deden het goed op Mauritius. Ze vonden er een prachtig leefgebied zonder roofdieren. Samen met de mens waren ze mee verantwoordelijk voor het uitsterven van de kwetsbare dodo.

Nu worden ze op Mauritius als een probleem beschouwd, niet alleen omdat ze een permanente bedreiging blijven voor zeldzame inheemse diersoorten, maar ook omdat ze velden plunderen. Boeren zijn ze liever kwijt dan rijk. Waardoor de paradox ontstond dat de mens de makaak nog altijd als een vreemde diersoort labelt, die niet thuishoort op het eiland, ondanks het feit dat ze destijds samen zijn aan-gekomen.

Zichzelf beschouwt de mens níét als een vreemde diersoort op Mauritius, hoewel zijn aanwezigheid op het eiland tot een nog grotere aanslag op de biodiver-siteit heeft geleid dan die van de makaak.

De makaak is nu voorwerp van een verhit debat over de kwestie of hij al dan niet actief moet worden bestreden. Geen gemakkelijke zaak overigens, want het dier is zo flexibel dat het zich heeft aangepast aan de aanwezigheid van zijn menselijke belager. Hij verschuilt zich als hij mensen ziet. In zijn thuislanden, zoals India, waar hij niets te vrezen heeft, leeft hij zo dicht bij de mensen dat hij er een permanent probleem is – onoplosbaar bovendien, want om godsdienstige redenen mag hij niet worden vervolgd.

Raids van apen

Nog zo’n schoolvoorbeeld van absolute flexibiliteit is de baviaan, volgens apenkenners de meest succesvolle aap ter wereld (na de mens natuurlijk), want hij is in staat zich aan te passen aan milieus zo divers als een woestijn of een hooggebergte.

Hij kan zich ook aanpassen aan mogelijkheden verschaft door de mens. Op het schiereiland ten zuiden van de Zuid-Afrikaanse stad Kaapstad zijn bavianen beschermd, maar daardoor hebben ze hun schroom tegenover mensen in die mate laten varen dat ze raids op mensen aandurven, en op woningen die ze binnendringen op zoek naar voedsel. Ze gaan steevast eerst voor de eieren in de koelkast, en vervolgens voor de suikerpot.

Ook picknickers zijn een doelwit. Een echte durver in de bavianen-gemeenschap viel voor een camera van het Beagleprogramma een moeder met een groepje kinderen aan die op een strandje naast een koelbox zaten. De koelbox werd geplunderd, de kinderen huilden, en de moeder droop na minder dan een uur gezellig op het strand zitten af. De aap had meer voedsel te pakken gekregen die hij op een dag foerageren in zijn natuurlijke omgeving had kunnen vinden. Mensen zijn een groot voordeel voor apen die weten dat ze niets van hen te vrezen hebben.

De leider van een goed bestudeerde bavianengroep, Fred, heeft zelfs geleerd de auto’s te openen van argeloze toeristen die stoppen omdat ze het leuk vinden dat er grote apen langs de weg zitten. Alle soorten klinken kan hij aan, en als hij in de wagen eten ge-vonden heeft is hij er met geen stokken meer uit te krijgen. Fred is verantwoordelijk voor heel wat trauma’s en sterke verhalen bij de bezoekers van het schiereiland.

Fred is een sterke aap. Sterker dan de sterkste hond, met daarenboven vier handen in plaats van onbruikbare poten. Hij heeft ook vier hoektanden van vier centimeter elk – een vervaarlijk beest als hij zijn muil openspert. Toch lijkt hij zich in te houden als hij mensen aanvalt. Op het schiereiland zijn sinds de menselijke kolonisatie in de 17e eeuw tienduizenden bavianen door mensen gedood, maar omgekeerd is er geen enkele mens door bavianen afgemaakt.

Wetenschappers begrijpen niet waar deze terughoudendheid vandaan komt. Bavianen verscheuren wel honden als het moet. Misschien beseffen ze op een bepaalde manier dat ze voorzichtig moeten zijn met mensen als ze deze onuitputtelijke bron van gemakkelijk voedsel niet willen afsnijden. Zolang ze meer als een toeristische attractie beschouwd worden dan als een gevaar, is de kans klein dat er opnieuw drastische maatregelen tegen hen genomen zullen worden.

Een analyse die bavianen ‘menselijke’ redeneringen aanmeet.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content