Bioloog Dirk Draulans zoomt elke week in op een opvallend specimen in de Vlaamse natuur – de mens uitgezonderd. Deze week: de baars.
Het is bekend dat de oceanen zwaar vervuild zijn met plastic. Plasticdeeltjes met een diameter van minder dan 5 millimeter zijn er alomtegenwoordig. En niet alleen aan het oppervlak: zeestromen verspreiden ze zelfs op diepte. Daar verwarren vissen en schelpdieren ze volop met voedingsdeeltjes. Hoe schadelijk dat voor hen is, blijft onduidelijk. Plastic is een stof die weinig interageert met haar omgeving – net daarom produceren wij het zo massaal.
Minder bekend is dat plasticdeeltjes ook zoetwater vervuilen. Ook daar kunnen ze in de voedselketen terechtkomen, en ook daar zijn de negatieve gevolgen voor het ecosysteem nog niet bekend. Dat is vaak het geval met vervuilers: er bestaan wel veel studies die hun aanwezigheid documenteren, maar weinig die hun ecologische impact nagaan. Terwijl dat natuurlijk van levensbelang is. Zo werd het uiterst schadelijke pesticide DDT pas verboden nadat onderzoek had aangetoond dat het de populatie van (onder meer) roofvogels en viseters zwaar uitdunde.
Des te belangrijker is een nieuwe studie in het topvakblad Science over de gevolgen voor de baars van plasticdeeltjes in zoetwater. Samen met de snoek is de baars de belangrijkste roofvis in onze vijvers en rivieren. Hij kan twintig jaar oud worden en een halve meter lang, waardoor hij gegeerd is bij lieden die zich ‘sportvisser’ noemen – ‘sport’ impliceert toch een minimum aan eerlijke strijd. In de maand mei draperen de vrouwtjes een spiraal van eitjes rond rietstengels of in het water hangende takken. De mannetjes volgen hen van nabij en spuiten hun sperma over het legsel. Nadat de jonge baarsjes uit de eitjes zijn geslopen, verstoppen ze zich in de watervegetatie, waar ze veilig zijn voor roofvissen. Daar leven ze vooral van plankton.
De kans bestaat dat baarsjes plastic verwarren met plankton. Experimenten wezen uit dat alle diertjes in een groot aquarium met veel plasticdeeltjes binnen de 24 uur door een snoek werden opgegeten; in water zonder plastic overleefde de helft. In normale omstandigheden passen baarzen hun gedrag aan zodra ze gevaar merken, bijvoorbeeld door doodstil te blijven hangen, maar de met plastic besmette exemplaren deden amper pogingen om te ontsnappen. En van de baarseitjes kwam in een omgeving met plastic maar 81 procent uit, tegenover 96 procent in een omgeving zonder. Die cijfers zijn zorgwekkend. Ze illustreren dat plastic hele populaties kan beschadigen.
De baars is niet met uitsterven bedreigd. Sommige jaren kan een populatie crashen, zoals wanneer in de lente het water te snel zakt en de eitjes droog komen te liggen. Tegen zulke tegenvallers is de soort bestand. De vraag is of ze tegenover plastic dezelfde weerbaarheid zal tonen. Met menselijke vervuiling kun je niet voorzichtig genoeg zijn, zeker als je weet dat er geen voor de hand liggende oplossing is om plasticdeeltjes uit zee- en zoetwater te halen. Vermijden dat er nog meer bijkomen is de boodschap.
Met plastic besmette baarsjes doen amper pogingen om aan een snoek te ontsnappen.
