Beestenboel: de zee-engel is op uitsterven na dood

© Isopix

Hij heet niet alleen zee-engel maar ook speelman of vioolhaai. En hij is helaas uitgestorven in de Noordzee.

Weinig strandgasten beseffen het, maar in de Noordzee komen twintig soorten haaien voor. Daar zijn er geen bij van het angstaanjagende kaliber van de witte haai, die zo’n monsterachtige reputatie heeft gekregen door de manier waarop hij in de haai-onvriendelijke film Jaws is geportretteerd. De grootste is de reuzenhaai, die wel meer dan 10 meter lang kan worden maar een ongevaarlijke planktoneter is die zelden in de buurt van de kust komt.

De algemeenste soorten zijn de hondshaai, kathaai en gevlekte gladde haai. Geen van hen wordt groter dan anderhalve meter. De populaties van de meeste haaien in de Noordzee worden al lang overbevist, vooral omdat ze als bijvangst in de netten voor de vangst van andere vissen terechtkomen. Ze planten zich ook traag voort, waardoor herstel niet voor de hand ligt.

Jonge zee-engels komen in het lichaam van hun moeder uit hun ei en blijven er tot 10 maanden lang zitten.

Dat geldt zeker voor de spectaculaire zee-engel, een soort die meer dan 2,5 meter lang kan worden en een voor een haai vreemd uiterlijk heeft. In feite is hij een eenvoudige platvisversie van een haai, met een afgeplat lichaam en brede vinnen waarmee hij op de zeebodem kan steunen. Overdag ligt hij ingegraven in de bodem en steken alleen zijn ogen boven het zand uit. Hij loert dan op prooien, meestal andere vissen, die hij vanuit zijn hinderlaag aanvalt als ze te dichtbij komen. ’s Nachts scharrelt hij rond op de zeebodem, maar een begenadigd zwemmer is hij niet, in tegenstelling tot andere haaien.

De voortplanting van de zee-engel is typisch voor haaien: traag. Een vrouwtje kan maar om de twee jaar jongen baren. Afhankelijk van haar grootte produceert ze telkens tussen de 5 en de 25 eitjes, die al in haar lichaam tot volledige ontwikkeling komen. De jongen komen in het moederlichaam uit hun eitje en blijven er tot 10 maanden lang zitten, tot ze zo’n 30 centimeter groot zijn. Ze leven van een dooierzak die ze met hun eitje meekrijgen. Als die op is, kruipen ze naar buiten om het avontuur van het onafhankelijke leven aan te vatten.

De combinatie van trage voortplanting en leven op de zeebodem maakt de zee-engel extra kwetsbaar. Meer nog dan andere haaien is hij gevoelig voor een einde als bijvangst in sleepnetten. Bovendien wordt zijn vlees al sinds de oudheid geroemd om zijn goede smaak. De oude Grieken gebruikten zijn huid daarnaast al als efficiënt schuurpapier.

Terwijl de zee-egel tot het begin van de vorige eeuw vrij algemeen was in de Noordzee, zijn er de laatste decennia geen exemplaren meer gevangen. De soort wordt bij ons als uitgestorven beschouwd. Op de beschermingslijsten van de Internationale Unie voor de Conservatie van Natuur staat ze wereldwijd als ‘ critically endangered‘ gelabeld. Dat is de categorie vlak voor ‘officieel uitgestorven’. Het ziet er dus niet goed uit, en het is niet duidelijk of er efficiënte beheersmaatregelen voor herstel mogelijk zijn.

Vanwege haar uiterlijk wordt de soort ook wel vioolhaai genoemd. Volgens een analyse in De Grote Rede, een blad van het Vlaams Instituut voor de Zee, heeft ze nog een andere populaire naam: speelman. Je hebt een muzikant nodig om een instrument te bespelen, is daarvan de logica. De naam zee-engel zou voortgevloeid zijn uit de oppervlakkige gelijkenis met de zeeduivel (een gewone zeevis, geen haai) en de vinnen, die wat van vleugels hebben.

Het zijn wel véél namen voor een bijna uitgestorven soort.

Partner Content