Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week: de expo Zomergasten in het Museum Dr. Guislain in Gent.
Bepaald royaal is de ruimte die het Guislaininstituut veil heeft voor tijdelijke tentoonstellingen, voor presentaties over de geschiedenis van de psychiatrie, voor de eigen collectie outsiderkunst. De vier actuele expo’s gebundeld onder de naam Zomergasten in één keer willen bezoeken, is wel iets van het goede te veel. Twee ervan tonen wel vertrouwde kost, daar ben je sneller mee klaar. Het betreft een selectie werk van patiënten die ook kunst maken, of van kunstenaars die in behandeling zijn. Ze zijn enerzijds verbonden aan het Kunsthuis Yellow Art in Geel, anderzijds aan Galerie Atelier Herenplaats in Rotterdam .
Het Utrechtse initiatief Het Vijfde Seizoen stuurt kunstenaars uit naar een instelling om er werk te maken in relatie met de patiënten.
Geen kwaad woord daarover, al zult u wellicht vinden dat er weinig te ontdekken valt. ‘Gekkenkunst’ veroorzaakte grote ophef in de tijd dat ze geopenbaard, onderzocht en gestimuleerd werd door de Oostenrijkse arts Leo Navratil (1921-2006) of verzameld door zijn collega Hans Prinzhorn (1886-1933). Sindsdien lijken tekeningen en schilderijen van psychiatrische patiënten niet noemenswaardig veranderd.
Eén constante blijft het aanbrengen van primitieve, kleurrijke figuurtjes tot het blad of doek er tjokvol mee staat, een teken van horror vacui. Ook het tegenovergestelde komt vaak voor: hulpeloze enkelingen in de leegte, vreemdelingen voor zichzelf. Als om mezelf te betrappen op een vooroordeel deed ik twee ontdekkingen in de collectie Herenplaats: een ragfijn geschilderde lijnstad van Laan Irodjojo en een linoleumdruk van Maarten Wendrich met een naakte voetganger die zich van de ene emmer in de andere voortbeweegt. Sommigen leunen aan bij conventionele kunst en verraden een zeker metier, zonder aan te sluiten bij actuele tendensen. Verrassingen zijn schaars en vormen elk een afgesloten universum. Met de fantastische schilderijen en objecten van Willem van Genk bezit het Museum Dr. Guislain daar een mooi voorbeeld van in zijn collectie.
De twee andere Zomergasten gooien het over een andere boeg. Het Utrechtse initiatief Het Vijfde Seizoen en het daarop geënte Beautiful Distress in New York sturen voor de duur van drie maanden kunstenaars uit naar een instelling om er werk te maken in relatie met de patiënten. Ze wijken daarbij af van de vertrouwde ateliers waar men samen creatief in de weer is met pen en penseel. Een foto van de Boom Car waarmee de expo opent, wijst op een andere ingesteldheid. Erik van Lieshout, die het tuig bouwde, vond de stilte op het terrein van de instelling in Utrecht niet te harden. Hij sloopte een oude auto en monteerde twee luidsprekers in de vorm van straaljagerneuzen op het dak. Bij elke rondrit liet hij luide hiphopmuziek horen, en onderweg pikte hij patiënten op die tussen de bomen en in zichzelf verdwaald waren. Zijn broer Dirk hield het bij een Thee-Fiets, zo zien we op een vermakelijke video. Aan boord van het rijtuig, dat aan een toeristisch biermobiel doet denken, werd thee uit de bast van berkenbomen geschonken en werd aangenaam geconverseerd onder de passagiers, vooral buurtbewoners en patiënten.
Yasmijn Karhof van haar kant zette vooral personeelsleden aan het werk, toen ze hen op het naargeestige binnenplein van hun instelling in New York stokstijf liet poseren met borden voor hun buik. Daarop staan treffende uitspraken geschreven die patiënten hadden gedaan tijdens hun gesprekken met Karhof: ‘It crumbled in my head’, ‘Avoid Hunger, Loneliness, Lack of Sleep’, ‘Banging head to the wall’, ‘Whatever was in my mind was chasing at me’. Rauwer verzin je ze niet, maar de hoop is dat er geen pijn bestaat die niet kan worden verzacht. Aan de hand van de foto van het trieste groepsportret werd een prachtig wandtapijt geweven met de vakkennis die in vele instellingen wordt aangeleerd.
