Artroze

Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week: de expo Eija-Liisa Ahtila in Museum M, Leuven.

Ze vertelt verhalen die ze maximaal zichtbaar wil maken. Alsof ze bezield is met het verlangen om meer te zien en te ervaren dan we gewoonlijk doen. Daarom werkt Eija-Liisa Ahtila vaak met installaties van bewegende beelden en klanken die simultaan op meerdere schermen te zien en te horen zijn. Ze belichten een verhaal van meerdere kanten tegelijk, er gaan nieuwe verhaallijnen open en nieuwe perspectieven – ook letterlijk, voor de kijker in de ruimte. Gelukkig blijven de Fins gesproken en Engels ondertitelde teksten op alle schermen dezelfde. Ze geven een belangrijk houvast waar Ahtila niet van afwijkt. Museum M toont 7 van haar monumentale filminstallaties.

Je zou de met groot vernuft ingezette audiovisuele middelen kunnen bekijken als protheses waarmee we onze ervaring van de realiteit in zo’n mate verruimen dat we supermensen worden. Wat lijken de kubisten, die het multipele perspectief uitvonden, daarbij vergeleken simpele jongens. Hoe dan ook, ze haalden de weergave van de dingen uit elkaar, zij het slechts van een gitaar, een schaal met appelen, een menselijk gezicht. Zo ver gaat Ahtila zelfs niet: mensen en dingen blijven hun normale uitzicht behouden. Maar verdeeld over verschillende schermen, beeldsequenties en verhaallijnen nemen ze een precaire plaats in binnen een gefragmenteerde realiteit.

Die hele cinema zou een formalistisch spelletje kunnen zijn, maar Eija-Liisa Ahtila maakte er een instrument van om een afdaling te wagen in onbekende vormen van bewustzijn, van ruimte- en tijdsbeleving. Met haar feeling voor hyperzintuiglijke beelden verleidt ze de kijker om zich in vreemde innerlijke werelden te verplaatsen en er respect voor op te brengen. Een eerste veld dat ze verkende was dat van vrouwen met psychoseverschijnselen. De vrouw in The Wind (2002) kan het verschil niet maken tussen waan en werkelijkheid. Ze wantrouwt de hele wereld, slaat in machteloze razernij haar inboedel aan stukken, en schept uit de puinen het begin van een alternatieve orde, wellicht in de hoop om ook orde in haar hoofd te krijgen.

Studies on the Ecology of Drama (2014) wekt empathie voor de dieren. Hun perspectief op de dingen, zo verschillend van het onze, wordt aanschouwelijk geregistreerd. Zo is er de zwaluw, die zijn leven bijna onafgebroken in de lucht doorbrengt en in korte tijd meer ziet dan wij. Of de vlinder, die door zijn gedaanteverwisselingen een absolute meester in de verandering van perspectief mag heten. ‘Met onze verbeelding kunnen we die vreemdheid begrijpen’, zegt de vertelster in de film.

In The Annunciation (2010) helpen de duif en de ezel, Bijbelse dieren bij uitstek, ons op weg om ons een voorstelling te maken van wat een hedendaags mirakel zou kunnen zijn. Een stel acteurs speelt de boodschap van de engel aan Maria na en blijft steken in een onbeholpen imitatie. Geholpen door een dosis humor worden ze gaandeweg toch ontvankelijk voor een mogelijk wonder, vergelijkbaar met wat de raaf ziet wanneer hij, hoog op zijn tak in het besneeuwde bos, plots de kerstman ziet verschijnen.

Consequent met zichzelf betrekt Ahtila, in haar liefde voor al wat leeft, ook de bomen in een filmverhaal. Om een fijnspar ( Horizontal, 2011) van 30 meter adequaat in beeld te brengen, moest ze hem over zes verschillende schermen verdelen en horizontaal laten zien. Het is, mede dank zij enkele subtiele filmische trucs, een adembenemend levend wezen geworden. De bevlogenheid in Ahtila’s boodschap komt het sterkst naar voren in haar nieuwe werk, Potentiality for Love (2018), waarin de kijker zelf letterlijk de ruimte moet zien te overbruggen tussen de wereld van een liefhebbende menselijke moeder en die van een chimpansee.