Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Breaking Rainbows van Orla Barry bij Argos, Brussel.
Haar verblijf in Brussel leek voor altijd te blijven duren, tot het leven er haar beklemde en ze terugkeerde naar het groene land van haar geboorte om er schapen te kweken. Toch verlaat Orla Barry af en toe Wexford aan de Ierse kust, richting onze hoofdstad. Ik leerde er haar kennen in de jaren negentig toen ze, al dan niet als barmeid, in cafés ongemerkt mededelingen op papier in de zakken van de klanten stopte. Ze bundelde ze ook, in stevige boeken met grote bindringen en blauwe kaft.
Fragmenten uit het leven en uit dromen, stukjes om te lezen, situaties, afgeluisterde woorden, imaginaire citaten. Op elke rechterbladzijde één, in mooie koningsblauwe letters, en keurig gedateerd. De boeken, gedrukt op slechts een handvol exemplaren, belandden niet in de boekhandel. Ze lagen ter inzage op grote tafels in bescheiden kunstruimtes. Ik onthield zinnen als You only have to choose a moment en Symbolic hugs, complicated movements.
Met bijna niets haalde ze poëzie uit de gewoonste dingen. Ze wist die onschuld te bewaren toen de grote kunstwereld haar de middelen gaf om haar beeldende taal, visuele verbeelding en Ierse vertelzucht verder te ontwikkelen. Ze maakte geweldige kleurenfoto’s en installaties met taal als sculpturaal materiaal. Ze schreef semiautobiografische teksten die onder haar regie werden uitgevoerd als performances en opgenomen als video.
Het hart van haar expo in Argos is de video van de performance Breaking Rainbows. Hij bestaat uit twaalf sequenties in een volgorde die de toeschouwer zelf bepaalt. In de zaal hangen strak gespannen witte doeken, bedrukt met klankgedichten. Vooraan staat een berg van 300 kilo wol uit Ierse teelt. Want ze meent het, Orla, met het schapen telen, het werd een existentiële noodzaak, een ‘primal care for the soul’. Nergens komt ze dichter bij het ware gevoel voor de natuur. In een sleutelsequentie verhaalt haar personage, gespeeld door Einat Tuchman, over de bijzonder beproevende arbeid bij het lammeren, wanneer de ooi haar lam wil afstoten, en de vroedvrouw angstzweet uitstaat bij haar pogingen om het te redden.
Dat zorgt voor een verhoogd levensbewustzijn, waarbij ze zelfs het gras in de wei zo fysiek ervaart dat ze het voor haar ogen wil zien groeien. In een andere sequentie, eenzelfde roes, een John Wayne-achtig gevoel van onoverwinnelijkheid nadat ze op gevaar van eigen leven een schaap gered heeft van de verdrinkingsdood, en beseft dat voor haar de dieren op de eerste plaats komen, dan pas de mensen. Het treft dat de rol van schaap met voldoende invoelingsvermogen wordt vertolkt door Derrick Devine.
Op die manier raken kunst maken en schapen kweken onontwarbaar met elkaar verbonden, wat voor spanningen zorgt. Tijdens een nachtmerrie stelt een teler haar in een behekste boerderij de intimiderende vraag of ze nu voor de vernissage of de schapenveiling kiest. Daarop vlucht ze op de motor richting stad, waar ze te laat komt op haar eigen show in een galerie die een staaltje van haar onbespoten kunstwil tonen.
De werkelijkheid is minder somber, zo blijkt uit tal van sequenties waarin Orla Barry dartelt met woorden en klanken, en haar performers even lyrisch laat vertellen of zingen als de eerste brengers van de orale overdracht. Haar saluut aan de bucolische poëzie van de oude Grieken is geen toeval. Ook dat waren herders, en ze wilden zich vermaken. Die hadden nog geen hinder van global warming, terwijl natuurmens Barry er ziek van is. Ze verstoort de pastorale idylle een volle sequentie lang voor een pathetische oproep tot verzet tegen al wie schuld heeft aan de dreigende natuurcatastrofe. Morgen worden we allemaal wakker als zwarte schapen.
Tot 30 april.
Door Jan Braet
Orla Barry ervaart het gras in de wei zo fysiek dat ze het voor haar ogen wil zien groeien.
