Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Le Visage du Monde in het Institut du monde arabe, Parijs.
Sultan Sooud Al Qassemi presenteert vol trots 100 meesterwerken uit de Barjeel-collectie. Hij is de stichter van de verzameling, gevestigd in Sharjah, hoofdstad en staatsnaam van een der zeven Verenigde Arabische Emiraten. De stad telt een eeuwenoude ronde windtoren (barjeel) in zijn patrimonium. De sultan zit de Barjeel-stichting voor, die meer dan duizend Arabische werken van moderne en hedendaagse kunst beheert. De eer om er ‘100 meesterwerken’ uit te kiezen voor een tentoonstelling in het Institut du monde arabe (IMA) in Parijs, viel te beurt aan Philippe Van Cauteren. De directeur van het SMAK in Gent heeft het liever over Le Visage du Monde als titel. Hij verwijst rechtstreeks naar een prominent geëtaleerde tekening van de Marokkaanse Achraf Touloub. Haar landkaart met ‘het gezicht van de wereld’ wordt beheerst door het Westen, dat meer plaats inneemt dan het toekomt – een ironische toespeling op een eeuwenlang in stand gehouden praktijk.
Een grotere zichtbaarheid geven aan moderne en hedendaagse kunst uit de landen van de Maghreb en het Midden-Oosten, zo luidde de opdracht voor de expo. Die is ook bedoeld voor niet-Arabische ogen. Vandaar de missie van de sultan in Europa en zijn verzoek aan een Europese niet-kenner van de Arabische kunst, om te grasduinen in zijn verzameling. Uit de collectie het gezicht van de Arabische kunstwereld afleiden, is evenwel onmogelijk. Zou men op basis van de nationaliteit van de kunstenaars in de Barjeel-collectie een landkaart tekenen, dan zou Irak reuzegroot en Iran helemaal niet voorgesteld zijn.
Het pad van het ene bijzondere werk naar het andere leidt tot echte ontdekkingen. Ze laten schitterende fragmenten oplichten die een blik gunnen op een stuk van het oosterse firmament. De hemel boven het Midden-Oosten is niet zo helder als toen de drie Wijzen uit de Bijbel in Palestina de pasgeboren Jezus kwamen eren. Hij is misschien zelfs nog nooit zo donker geweest, zo donker als voor de jonggestorven Asim Abu Shakra (1961-1990). In zijn schilderijen gaat het drama schuil van een kunstenaar uit Palestina die naar de kunstmetropool Tel Aviv trok om er te wonen en te werken, er een Arabische Israëliet genoemd werd en als lievelingsmotief de cactus koos, een zwaarbeladen politiek symbool in twee culturen die gedwongen zijn om met elkaar te leven – en dat in onvrede doen.
De cactus staat voor elke Jood die in Israël geboren is, maar in de ogen van de Palestijnen symboliseert hij hun eigen vasthoudendheid: de grote vijgcactussen waarmee zij hun landbouwgronden afbakenden, bleven uit de grond schieten nadat de boeren zelf er bij de oprichting van de staat Israël in 1948 uit verdreven waren. Op de doeken van Asim Abu Shakra mogen de duistere cactussen er dan kloek en stekelig uitzien, ze zitten wel in een pot, naar analogie met de schilder die zich van zijn geboortegrond verwijderd voelde.
Uit de frappantste werken spreken onvrede, machteloosheid en ironie. Khaled Jarrar maakte een hulpeloos beertje uit het beton van de scheidingsmuur tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever. Mohammed Said Baalbecki schilderde telkens weer de stapeltjes koffers, manden en dozen die hij als emigrant in Berlijn met zich meezeulde. Tahreed Darghouth drukt een klimaat van dreiging en onveiligheid uit in de lekkende vegen van een spookachtig vliegtuig onder een inktzwarte hemel. Schimmig ook, de zwarte figuurtjes in desolate landschappen van Manal Al Dowagan. Daarbij vergeleken verschijnt het grote portret van Barack Obama als clochard, geschilderd door Abdallah Omari, bijna als een vrolijke noot.
Tot 2 juli.
Door Jan Braet
De landkaart met ‘het gezicht van de wereld’ wordt beheerst door het Westen, dat meer plaats inneemt dan het toekomt.
