Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo L’Éloge de l’heure in het Centrum voor Innovatie en Design (CID) van Le Grand-Hornu.
Ik kan me de tijd niet herinneren dat uurwerken me zo bezighielden als vandaag. De intrede van de oude dag, wanneer de uren sneller slaan, dat speelt zeker mee. Maar uit een dood gewaande hoek waait een frisse wind. Hij doet gewone belangstelling voor de manier waarop we het verstrijken van seconden, minuten en uren aanduiden, omslaan in ongeveinsde nieuwsgierigheid. Het moet uitgerekend de Zwitsers finaal op de zenuwen hebben gewerkt dat hun horlogemakers, de beste ter wereld, zulke klassieke producten bleven maken. Nu trokken leidende vrouwen bij het museum van de horlogerie (Genève) en dat van kunst & design (Lausanne) de kar. Ze bundelden alle inventiviteit en vernuft inzake vernieuwende tijdsaanduiding samen in de expo L’Éloge de l’heure.
Dit blijkt een zaak die kunstenaars en ontwerpers tot ver buiten de grenzen van de Helvetische Confederatie ter harte nemen. Ze verbleken niet bij de prachtstukken onder de historische horloges, sommige met zwervende, springende of mysterieuze cijfers, andere met een decimale wijzerplaat zoals tijdens de Franse Revolutie, toen al het oude op de schop moest en de nieuwe tijd werd uitgedrukt in uren van 100 minuten, en minuten van 100 seconden. Een aantal van die antieke zeldzaamheden komen uit Belgische collecties waarvan we het bestaan niet kenden, zoals die in het Jubelparkmuseum in Brussel en het Mechelse Horlogeriemuseum.
Vanwege hun functionele esthetiek zouden we bepaalde klokken aan designers kunnen toeschrijven, en de exemplaren waarin ironie, poëzie en een filosofische insteek prevaleren, aan beeldend kunstenaars. Het is beter om dat niet altijd te doen. De Pixel Clock van ontwerper François Azambourg is weliswaar een cool industrieel product uit aluminium en glasvezel, maar heeft een scherm als een half transparante honingraat. De raten (of pixels) verkleuren even wanneer de bewegende schaduw van de achter het scherm bevestigde secondewijzer over ze heen valt. Alle wijzers, uitgevoerd in koolstof, worden beschenen door een ronde neonbuis, eveneens achter het scherm, zodat ze vooraan zwart oplichten. Poëtischer kan het verstrijken van de tijd moeilijk worden weergegeven.
Wie veel fantasie toelaat in zijn werk, gaat er vaak van uit dat klokken niet per definitie verondersteld worden de tijd exact weer te geven. Zo raakt de secondewijzer op de klok van Jorge Macchi niet voorbij 10.51 uur, hoewel hij het blijft proberen, en wijst Your Clock van breadedEscalope het uur aan dat je zelf bepaalt door aan een kettinkje te trekken. Sommige fantasten respecteren de conventionele tijd. Mark Formanek gaf perfect de Standard Time aan toen hij op een bouwwerf in Berlijn een dag en een nacht lang 70 arbeiders de juiste tijd in uren en minuten liet uitdrukken met planken die ze ineentimmerden en weer uit elkaar haalden, een krachttoer die op een video van 24 uur is vastgelegd. In dezelfde geest werkte Maarten Baas. Vanuit de lucht filmde hij een groep straatvegers die als levende wijzers, netjes in de pas van uren en minuten, een hoop troep voor zich uit vegen. Zo blijft het puin ruimen eeuwig doorgaan, de klok rond.
De versmade koekoeksklok – uitgevonden in het Zwarte Woud, niet in Zwitserland – keert terug in enkele grappige uitvoeringen. Niet zo bij Michael Sans, die voor zijn Cuckoo Clock een opgezette koekoek tegen de muur kruisigde, een digitale klok rond zijn nek gebonden. De geest van gezelligheid waar de oude koekoeksklok voor stond, zit eerder in de Daily Life Clock van Dongjin Byeon. Een grootmoeder, haar kleindochter en een hond geven respectievelijk uren, minuten en seconden aan door langs de omtrek van de klok te lopen en onderweg te belanden in scènes uit het alledaagse leven.
Tot 30 april
Door Jan Braet
De secondewijzer op de klok van Jorge Macchi raakt niet voorbij 10.51 uur, hoewel hij het blijft proberen.
