Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Dali/Pitxot in het Museum voor Schone Kunsten, Doornik.
Goed bevriend zijn met een gigant van de schilderkunst is zelden een zegen voor wie zelf artistieke ambities heeft. Zo stellen wij ons het lot voor van Antoni Pitxot (1934-2015) in de schaduw van Salvador Dali (1904-1989), uitvinder van de paranoïde-kritische methode, ‘de spontane methode van irrationele kennisverwerving op basis van de kritische en systematische objectivering van ijlende associaties en interpretaties’. Hoogdravend duistere praatjes en ultrasurrealistische kunstwerken verkopen: niemand deed het hem na. Het sierde Pitxot dat hij daar niet eens pogingen toe deed. Zo exuberant als Dali acteerde, zo bescheiden bleef hij.
Dat Dali hem directeur maakte van zijn Teatro Museo Dali in Figueras, deed hem niets – al zei hij toch niet nee. En een jaar voor zijn dood stapte hij mee in een tentoonstellingsproject waarin zijn kunst verenigd werd met die van zijn illustere kompaan: Dali/Pitxot: De allegorie van het geheugen, eerst in het kasteel van Pubol en later in het museum van Cadaques – beide in Catalonië. Daarbuiten bleef het stil. Groot was de verrassing toen een buitenlands museum kwam aankloppen om het ongelijke duo nog eens samen op te voeren in een grote expo onder het thema van ‘een vriendschap in het hart van het surrealisme’. Pitxot haalde de opening niet levend.
Dat museum staat in Doornik en werd in 1928 gebouwd door Victor Horta in art deco-light. Het wordt geleid door Jean-Pierre De Rycke, een buitenbeentje onder de vaderlandse museumdirecteuren. Als een volleerd adept van de paranoïde-kritische methode maakte hij in dit knappe, tot op de draad versleten gebouw een expo met een flamboyant romantisch decor, een grillig vertakte inhoud en een vlag die de lading niet helemaal dekt. Er wordt zwaar ingezet op de wijd uiteenlopende inspiratiebronnen van Dali, met aantrekkelijke schilderijen van Giorgio de Chirico, Caspar David Friedrich, Ernest Meissonier en Arnold Böcklin. En uiteraard is er De Grote Masturbator zelf: Dali. Ook overkoepelende thema’s zoals ‘de cultus van het bizarre’ en ‘de oorsprong van de tragedie’ zijn Dali op het lijf geschreven. Maar waar is Pitxot?
De stille vriend had onder deze lawine bedolven kunnen liggen, als er doorheen de expo niet nog twee andere, nauw met elkaar verbonden draden waren gevlochten, die bij uitstek op de man in de schaduw van toepassing zijn: de genius loci en de metamorfose. Wie ooit in Cap de Creus aan de uiterste oostkust van Spanje belandde, zal het oeroude, barre, vlakke land, bezaaid met grillige rotsen, niet licht vergeten. In oude vissersdorpjes zoals Port Llegat en het haast onbereikbare Cadaques smeedden Salvador en Antoni hun vriendschap, en trokken ze eropuit om het maanlandschap in de netten van hun kunst te vangen.
Dali schilderde het met fijn penseel als het meest verlatene ooit, Pitxot bracht de verf iets krachtiger aan voor zijn weergave van de rotsen, de schots en scheve lagen schist, honderden miljoenen jaren geleden ontstaan door metamorfose, een scheikundige reactie van mineralen waardoor andere mineralen werden gevormd. Op lange wandelingen sprokkelde hij stenen met de meest bizarre vormen, hun matte tinten verwarmd door het mediterrane licht. In zijn atelier liet hij ze als een ware alchemist een nieuwe metamorfose ondergaan: sommige assembleerde hij tot ze de vorm van een menselijk lichaam aannamen, en dan schilderde hij ze met het dubbele aanschijn van steen en vlees; andere spookten door zijn hoofd en deden er wolken, cipressen en kruiden verstenen. Op doek namen ze dan hun plaats in als ongeïdentificeerde objecten in het heelal.
Dali – Pitxot, Musée des Beaux-Arts, Doornik, tot 16/04.
Door Jan Braet
Dali schilderde met fijn penseel, Pitxot bracht de verf krachtiger aan.
