Advocaten onder de armoedegrens: ‘Zelfs hun lidgeld van de balie kunnen ze niet meer betalen’

Schijn bedriegt, ook bij advocaten. Hun plechtige toga verbergt, vaker dan u denkt, een schrijnende armoede.

Precieze cijfers over armoede onder advocaten zijn niet beschikbaar, zegt Hugo Lamon van de Orde van Vlaamse Balies (OVB), want het thema ligt zeer gevoelig: ‘Het is een taboe. Jammer, want zo blijft het probleem onder de radar en raakt het ook niet opgelost.’

Een derde van alle advocaten heeft een inkomen dat rond het bestaansminimum schommelt of daar zelfs onder ligt, schat Jan Dyck, ereadvocaat van de Antwerpse balie. Een fors percentage dat wellicht wat overdreven is, denkt Lamon, maar ook hij vermoedt dat het om meer mensen gaat dan binnen het beroep wordt toegegeven. ‘Wij merken bijvoorbeeld dat steeds meer advocaten hun jaarlijkse lidgeld van de balie niet meer kunnen betalen of gespreid moeten betalen. Ik raam hun aantal op 20 à 25 procent. Het gaat vooral om jonge advocaten aan het begin van hun carrière en om 50-plussers.’ Dat lidgeld bedraagt tussen de 1500 en de 2000 euro per jaar, inclusief enkele verzekeringen zoals de beroepsaansprakelijkheid.

‘Een advocaat moet zijn eigen loon begroten met billijke gematigdheid’, zo staat het in het gerechtelijk wetboek. Hij kan dus volledig autonoom zijn honorarium bepalen, maar in de praktijk houden veel advocaten rekening met de aard van de zaak en de financiële draagkracht van hun cliënt. Volgens Lamon variëren de erelonen in Vlaanderen van 50 tot 500 euro per uur. De enige controle daarop gebeurt eventueel na een klacht bij de tuchtraad, maar overdreven facturen worden zelden bestraft. ‘Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) heeft plannen om de rechtsbijstandsverzekering te promoten zodat burgers beter verzekerd zijn voor advocatenkosten. Als gevolg daarvan zullen de verzekeraars uniforme tarieven vragen om hun risico beter te kunnen inschatten.’

1400 euro bruto per maand

Onder aan de financiële ladder staan de beginnende stagiairs. Wie na zijn studie rechten aan de balie wil werken, moet zich eerst inschrijven als stagiair. Zo’n stage duurt drie jaar. Het eerste jaar verdient een stagiair minimaal 1400 bruto bruto per maand. De stagemeester mag meer betalen, maar uit cijfers van de meest recente Advocatenbarometer blijkt dat 10,6 procent van de stagiairs minder dan 6250 euro netto verdient per jaar en 33,5 procent tussen de 6250 en de 12.500 euro.

Bij de advocaten die zijn ingeschreven bij een balie – de zogenaamde tableau-advocaten – verdient 2,4 procent minder dan 6250 netto per jaar. 6,4 procent moet het stellen met een inkomen tussen de 6250 en de 12.500 euro per jaar. Aan de andere kant van het spectrum verdient één op de tien netto meer dan 75.000 euro over per jaar.

Bij de grootverdieners zijn de mannelijke advocaten oververtegenwoordigd. Solopraktijken brengen minder op dan groepsassociaties en als we kijken naar de rechtstak, blijken financiële advocaten het best betaald en de specialisten in vreemdelingenrecht het minst, gevolgd door advocaten in familiaal recht en het strafrecht.

Het klassieke verdienmodel van advocaten staat danig onder druk, stelt Lamon. ‘Er zijn volgens sommigen te veel advocaten en vooral te veel advocaten die nog werken als vroeger. Bovendien daalt het aantal procedures en groeit de onderlinge concurrentie.’ Het aantal rechtszaken daalt onder meer omdat de overheid het systeem van bemiddeling stimuleert. In de zogenaamde familiekamers probeert de rechter bij een echtscheiding beide partijen een juridische procedure – waarvoor ze een advocaat nodig hebben – uit het hoofd te praten, bijvoorbeeld om de belangen van kinderen te beschermen. Ook het invorderen van onbetaalde facturen tussen handelaars gebeurt nu vaak buiten de rechtbank om. Net als vele betwistingen in verband met verzekeringen.

Voorzitter Lamon van de OVB wijst er bovendien op dat de rechtsprocedure de laatste jaren flink duurder is geworden door de invoering van een verplicht btw-tarief van 21 procent en het verhogen van de zogenaamde rolrechten. ‘Dat schrikt potentiële cliënten af. Om toch voldoende cliënteel te behouden, verlaagden sommige advocaten hun tarief, soms zelfs met 21 procent. Bovendien moet de verliezende partij een deel van het ereloon van de winnende partij betalen. Ook dat weerhoudt sommigen ervan om een rechtszaak te starten.’

15 advocaten per 1000 man

Niet alleen zijn er minder rechtszaken, tegelijkertijd is het aantal advocaten de voorbije jaren spectaculair gestegen waardoor de kleinere koek over meer mensen moet worden verdeeld. In 2002, zo blijkt uit cijfers van de Orde van Vlaamse Balies, waren er 7882 advocaten ingeschreven aan een Vlaamse balie. Vorig jaar was dat aantal opgelopen tot 10.665, een stijging van 35 procent. Ons land staat daarmee aan de Europese top. Het heeft meer dan 15 advocaten per 1000 inwoners, of tweemaal zoveel als in Frankrijk, dat een vergelijkbaar rechtssysteem heeft, gebaseerd op de Code Napoléon.

Omdat er te veel juristen afstuderen die als advocaat willen beginnen, pleiten sommigen ervoor om de toegang tot de studie te verminderen, bijvoorbeeld via een numerus clausus. Daar is echter geen meerderheid voor te vinden, noch aan de balie, noch aan de universiteiten. Meer vraag is er om rechtsstudenten beter voor te bereiden om de veranderende eisen van het beroep. ‘Van advocaten worden nu, veel meer dan vroeger, ook zakelijke vaardigheden verwacht die in de universitaire opleiding nauwelijks aan bod komen’, zegt Lamon. ‘Zou u van uw dokter of tandarts aanvaarden dat die tijdens zijn studie nooit in contact zou zijn gekomen met een patiënt?’

Advocaten moeten ook ondernemer zijn. ‘Dat betekent dat ze elkaars concurrenten zijn en velen zijn dat nog niet gewoon’, aldus Lamon. Sterker, terwijl vroeger de zogenaamde pro-Deozaken vooral gedaan werden door stagiairs, zijn er nu ook tableau-advocaten die zich, bij gebrek aan ander werk, daarmee bezighouden. Volgens Lamon doet twee derde van de ingeschreven advocaten geregeld een pro-Deozaak. ‘Sommige advocaten doen dat boven op hun gewone werk als een soort blijk van maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar voor anderen vertegenwoordigt het een belangrijk deel van hun inkomen.’

Het budget dat de federale overheid voor pro-Deozaken reserveert, staat al lang op 70 miljoen euro per jaar. Dat budget wordt verdeeld over het aantal zaken. Hoe meer pro-Deozaken, hoe kleiner de vergoeding.

Schuldbemiddelaar

De meeste Vlaamse balies hebben sociale kamers die collega’s in nood bijstaan. Die zijn gegroeid vanuit een goedbedoelde corporatistische reflex, vindt Lamon. ‘Als een advocaat bijvoorbeeld onverwachts langdurig ziek wordt, zoekt de sociale commissie een collega of een advocatenkantoor dat tijdelijk kan bijspringen. De laatste jaren moet er ook financieel geholpen worden.’

Een kleine groep advocaten – hun exacte aantal is onbekend – zit zo diep in de financiële miserie dat ze een beroep moeten doen op het systeem van collectieve schuldenregeling. Voor hen wordt een advocaat aangesteld als schuldbemiddelaar. Dat sociale vangnet verdwijnt echter als over enkele maanden de nieuwe faillissementswet in werking treedt. Het valt volgens Lamon te verwachten dat er dan snel faillissementen zullen volgen. ‘Dat zal niet zonder gevolgen blijven, ook niet voor de cliënten. Op dit ogenblik is het nog niet helemaal duidelijk wat er moet gebeuren met lopende dossiers van die advocaat en met zijn klanten.’

De nieuwe wet heeft wel als voordeel dat de financiële knipperlichten sneller zullen aangaan bij een advocatenkantoor in moeilijkheden, besluit Lamon. ‘De rechtbank kan in dat geval proactief optreden, om uitleg vragen en eventueel saneringsvoorstellen doen om erger te voorkomen. Nu blijven advocaten aanmodderen onder de radar tot het helemaal te laat is.’