Een man gaat op zoek naar een boek over Maria Magdalena in de kunst, in de Permeke-bibliotheek in Antwerpen. Boeken staan thematisch gerangschikt, maar de thema’s zijn bijzonder veelomvattend. En op de talrijke rekken gewijd aan een enkel vaag thema worden de boeken niet langer alfabetisch geplaatst. Jammer, voor wie de naam van een schrijver kent. De leeszaalbediende verklaart: ‘Die alfabetische rangschikking was gemakkelijk voor ons, het personeel, maar niet voor de bezoekers, want die kennen het alfabet niet meer.’ Meteen beseft de man dat het onmogelijke verwezenlijkt is: hij bevindt zich letterlijk in een bibliotheek voor analfabeten. Uitsluitend bezocht door scholieren met een blad vol meerkeuzevragen voor het vak Wereldoriëntatie en oude heren die de gratis kranten komen lezen, want de man die een boek over Maria Magdalena in de kunst wil raadplegen, besluit zijn heil voortaan elders te zoeken. (En toch was nog niet zo lang geleden De Naam van de Roos een bestseller – een roman over de indeling van een bibliotheek.)
Als kind had ik een hoofd vol foute ideeën. Ik ving wat op over feminisme en ging er meteen van uit dat alle vrouwen schrijfsters, wetenschapsters of ontdekkingsreizigsters zouden worden. Wist ik veel dat het begrip moederschap opnieuw in een griezelig sentimentele sfeer zou gaan baden, dat je in actualiteitenmagazines kinderen van drie jaar aan de moederborst zou zien hangen, dat zoveel mensen echt alleen maar hun biologische functies willen vervullen? Ook hoorde ik over democratisering, wat me prachtig leek omdat iedereen dan aristocraat zou worden. U weet wel, van die mensen die dertig jaar hetzelfde jasje dragen, drie boomsoorten onderscheiden, thuis nog wat aandenkens aan hun grootouders hebben, die langzaamaan hun eigen conclusies trekken, bij wie een bepaalde vorm van hoffelijkheid er onherroepelijk ingedrild is en die gezegdes kennen als ‘Goedkoop is duur’ en ‘Reclame is leugen’. Blijven ademhalen en de wereld en jezelf wat beter leren kennen is dikwijls nogal vermakelijk.
Heeft tweeënnegentig jaar leerplicht ertoe geleid dat we nu beschikken over bibliotheken voor analfabeten? Zijn andere soorten boekerijen per se afschrikwekkend voor mensen die zich niet thuis voelen tussen boeken? Krijgen ze daar geen uitleg en hulp? Of is het zinloos om bibliotheken te stichten voor mensen die niet om boeken geven? Worden er voetbalstadia gebouwd voor mensen die voetbal oninteressant vinden? Probeert de overheid lieden die houden van rondscheuren op motoren te bekeren tot de stille hobby vissen? Beschouwt men het boek als zodanig aristocratisch dat het om de een of andere reden gedemocratiseerd moet worden? Is het waar wat een vriend bij hoog en laag beweert, dat de overheid baat heeft bij onwetende burgers, onderdanen? Is er een verband tussen boeken en intelligentie? (Verstand brengt soms boeken voort, boeken soms verstand, maar je kunt je de twee ook heel goed los van elkaar indenken.) Wat is een samenleving eigenlijk en berust ze op stilzwijgende of luidkeels verkondigde contracten?
De vragen werden me te veel. Ik houd van onopvallende, doodgewone mogelijkheden, bij valavond in oktober. Ik glipte een open deur binnen, snoof de geur van vergeeld papier tegen spotprijzen (het had ook de geur van oud textiel kunnen zijn, vol van de belofte van de ideale jurk uit de jaren zestig) en begon te zwerven. Kijk, een boekje over cocktailhapjes van lang geleden, met grappige prenten. Kijk, een pamflet uit 1921, van een toenmalige avant-gardekunsthandelaar, geïnteresseerd in de Vlaamse Primitieven en Poesjenellenkelders. Kijk, nog een biografie van mijn favoriete schrijfster (ik heb er al drie, maar deze wilde ik al lang). Toch weer blij dat het alfabet me is geleerd, al geef ik grif toe dat ik pas sinds kort weet hoeveel letters het precies telt.
LEEN HUET IS KUNSTHISTORICA EN SCHRIJFSTER.
Leen Huet
