Met Matt Madden laat Strip Turnhout een Amerikaanse auteur overvliegen die ook buiten zijn strips iets te vertellen heeft. Over het nut van experimentele literatuur en middeleeuwse dichtvormen voor het beeldverhaal, maar ook over strips in het onderwijs.

Nederland heeft Maaike Hartjes en Mark Hendriks, de Verenigde Staten hebben Jessica Abel en Matt Madden. Het zijn stripauteurskoppels die elk hun eigen oeuvre uitbouwen, maar ook weleens hun verbondenheid uiten in een gemeenschappelijk stripproject. Matt Madden (1968) bracht onder andere de strips Black Candy en Odds Off uit, Jessica Abel dankt haar internationale faam aan Artbabe en La Perdida. Samen geven ze les aan de New York City School of Visual Arts, hebben ze een boek geschreven voor beginnende stripmakers (Drawing Words and Writing Pictures) en selecteren ze strips voor de prestigieuze jaarlijkse bloemlezing The Best American Comics.

In zijn individuele werk laat Madden zien dat hij graag nadenkt over de mogelijkheden van zijn medium, net zoals zijn landgenoot Scott McCloud, die twee jaar geleden te gast was op Strip Turnhout. Dat zo’n reflectie geen saaie bezigheid hoeft te zijn, bleek misschien nog het beste uit Stijloefeningen. 99 manieren om een verhaal te vertellen, een boek vol entertainende en vaak grappige experimenten met stripvertelling. Madden nam als basis een anekdote uit zijn dagelijkse leven, waarbij hij van zijn bureau naar de koelkast loopt, onderweg de tijd vraagt aan Jessica en daardoor vergeet wat hij in de koelkast ging halen. Dat non-event goot hij voor het boek in 99 verschillende vormen, gaande van een superheldenversie en een mangaversie tot een inventaris van personages, voorwerpen en decorstukken.

Zijn inspiratie voor dat experimentele boek kwam van Raymond Queneaus Exercices de Style uit 1947, waarin die Franse auteur iets vergelijkbaars deed met alleen woorden. Het mag dan ook niet verbazen dat Maddens werk in de legendarische Franse experimentele kringen van Oulipo (Ouvroir de la littérature potentielle, een groep die nog mede door Queneau werd opgericht) en de ervan afgeleide stripgroep Oubapo (Ouvroir de la bande dessinée potentielle) erg naar waarde wordt geschat. Madden is zelfs officieel benoemd tot Amerikaans correspondent van het zeer Franse Oubapo.

Was het meer een uitdaging voor uzelf of was u er vooral van overtuigd dat u op die manier betere strips kon maken?

Matt Madden: Beide. Het was een manier om mezelf uit te dagen om iets te verwezenlijken, om mezelf op te leiden in het medium, maar terwijl ik ermee bezig was, raakte ik ook meer en meer geboeid door vertelstructuur. Zowel in Queneaus boek als in mijn eigen boek vind je veel narratieve inhoud. Hoewel het telkens over een banale anekdote gaat, staan er ook versies met een ander inhoudelijk accent in. Zo heb ik een flashbackversie getekend, waarin het kleine koelkastincident iemands leven verder bepaalt. In een andere versie wordt het hele leven van een personage verteld. Maar dat is niet het enige. Ik ben heel erg geïnteresseerd in narratieve structuur. Hoe iets verteld wordt, heeft een enorme invloed op het resultaat. Ik hou van herhaling, waarbij hetzelfde verhaalelement altijd weer vanuit een andere hoek bekeken wordt. Dat interesseert me niet alleen in strips, maar ook bijvoorbeeld in film, schone kunsten of literatuur.

Ondertussen bent u de experimentele strips nog niet beu?

Madden: Nee, dat wordt een levenslang project, denk ik. De structuur van poëzie is me de laatste jaren sterk gaan interesseren. Ik wil die graag gebruiken om er strips mee te maken. Ik maak nog steeds verhaaltjes, maar met een structuur die geïnspireerd is door dichtvormen. Mijn interesse daarvoor heeft te maken met mijn passie voor herhaling en variatie. Veel dichtvormen hebben niet alleen rijm, waar een soort herhaling in zit, maar ook verzen die terugkomen, zoals de villanella en de pantoen. De analogie waarvan ik vertrek is dat een vers kan lijken op een strook in een strip. Als je dan zo’n dichtvorm toepast in een strip, krijg je een dromerig verhaal waarin dingen altijd opnieuw gebeuren. De eerste dichtvorm die ik heb uit-geprobeerd, was een sestina. In een sestina zijn er zes strofes. In plaats van rijm zijn er zes eindwoorden. Elke strofe heeft dezelfde zes eindwoorden, maar in een andere volgorde. Het wordt dus leuker als je eindwoorden hebt die in veel verschillende contexten kunnen voorkomen. In mijn sestinastrip Six Treasures of the Spiral heb ik het laatste prentje van een strook beschouwd als eindwoord.

Die sestinastrip bleek een avonturenstrip te zijn geworden, een mengeling van Edgar Allen Poe en Joseph Conrad met een verrassend einde. De Franse schrijvers van Oulipo werden helemaal wild van die strip, omdat de sestina een dichtvorm is waar veel postmoderne dichters zich aan gewaagd hebben. Het idee van een herhaling in een andere context, variatie in de herhaling dus, spreekt hen natuurlijk aan. Eigenlijk is een sestina een oud-Franse troubadourdichtvorm, die de Oulipianen opnieuw actueel hebben gemaakt.

U geeft ook les aan aspirant-stripauteurs. Jullie hebben er zelfs een boek over gemaakt.

Madden: Ja, dit is mijn negende jaar als lesgever. Drawing Words and Writing Pictures is een handboek dat voortgevloeid is uit de leservaring van Jessica en mezelf. Het is opgebouwd als elk ander lesboek, met hoofdstukken, taken en activiteiten, bijna zoals een taalcursus. Bijna alles hadden we al eens uitgeprobeerd in een cursus of een workshop. We voelden dat er een grote behoefte was aan dit soort boek. Er zijn veel boeken over strips, maar noch in de VS, noch in Europa bij mijn weten, bestaan er andere boeken die je stap voor stap uitleggen hoe je te werk kunt gaan.

In België is er een steeds grotere belangstelling voor lessen over strips in het onderwijs. Is dat ook zo in de VS?

Madden: Zelfs zo veel dat we nu werk speciaal daarvoor op maat aan het maken zijn. Ons eerste boek hadden we vooral bedoeld voor beginnende stripmakers, maar we kwamen achteraf veel in contact met leerkrachten en bibliothecarissen die het gebruikten in de literatuurles of voor een designvak. De eerste hoofdstukken bevatten essays over bijvoorbeeld de opbouw van een strook of een pagina. Die hoofdstukken zijn uiteraard ook bruikbaar voor meer theoretische vakken dan die waarvoor wij het boek vooral bedoeld hadden.

Ons plan is nu om met onze uitgever de website van Drawing Words and Writing Pictures uit te bouwen tot een dynamischer platform, waarop we veel gratis zouden verspreiden, maar ook delen tegen betaling aanbieden. Op die manier zouden we voor veel doelgroepen een soort cursus op maat kunnen leveren: voor vakken creatief schrijven, voor lessen Engels, voor striplessen… In het Amerikaanse onderwijs wordt de laatste tijd veel gepraat over het vervangen van dure handboeken door downloadbare pdf’s waar je maar een fractie voor betaalt. We hopen dus dat dat ook voor ons materiaal zal werken.

STRIP TURNHOUT LOOPT VAN 11 T.E.M. 13 DECEMBER.

Matt Madden. Stijloefeningen. 99 manieren om een verhaal te vertellen. Strip Turnhout, 18 euro.

Matt Madden & Jessica Abel. Drawing Words & Writing Pictures. First Second, 29,95 euro.

Op Strip Turnhout nemen Madden en Abel deel aan een studiedag over strips en educatie (10/12). Op zaterdag 12/12 worden ze samen geïnterviewd voor publiek. info: www.stripturnhout.be

DOOR GERT MEESTERS