Machteloze scheidsrechter

De voorbije week waren politieke leiders uit de hele wereld in New York bijeen. Een oplossing voor hangende kwesties hadden ze niet.

Als hoogmis van het diplomatieke leven heeft de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Verenigde Naties weinig concurrentie. Er wordt in de loop van die enkele dagen veel aan politiek gedaan, maar dan vooral in de zijkamers van het grote VN-gebouw en in chique hotelsuites in de stad.

Het is natuurlijk vaak dansen op het slappe koord. Aan de ene kant luistert in New York de wereld mee. Aan de andere kant zijn toespraken toch vooral voor het thuispubliek bedoeld. Het viel dit jaar op dat er van de kant van Arabische leiders weinig scherpe veroordelingen werden gehoord van het geweld, als gevolg van het YouTube-filmpje waarin de profeet Mohammed niet bepaald als een schoon mens werd neergezet. Terwijl er van de kant van het Westen niet sterk werd benadrukt dat een zo smakeloze grap niet echt verstandig is als ze mensenlevens in gevaar brengt. Elk verkeerd begrepen woord kan weer nieuwe slachtoffers maken.

De toespraak van Barack Obama was een voorbeeld van dat soort van noodzakelijk diplomatiek evenwicht – met een citaat van Mahatma Gandhi erbovenop: dat intolerantie ook een vorm van geweld is. De oefening was moeilijk: anderhalve maand voor de verkiezingen en twee weken nadat een Amerikaanse diplomaat in Benghazi door uitzinnige moslimextremisten werd omgebracht, stond Obama onder druk van zijn Republikeinse opponent Mitt Romney, die om een meer gespierde reactie vroeg.

Obama kreeg achteraf ook buiten de grenzen van de Verenigde Staten lof voor zijn ingehouden boodschap. Het werd hem ten goede gehouden dat hij in zijn toespraak keek naar de wereld zoals hij is. Hij schetste in deze omstandigheden geen gemakkelijke zwart-wittekening, die hem straks misschien meer stemmen had opgeleverd. De planeet zit nu ingewikkelder in elkaar dan toen presidenten een deel van de wereld tot een Empire of Evil konden uitroepen. Dat heeft niet alleen met politiek te maken. Het is nu mogelijk dat een goedkoop YouTube-filmpje onnoemelijk meer schade aanricht dan de duurste promotiecampagne. Daarmee omgaan, vraagt om een open geest. De grens sluiten is geen optie meer.

Het roept tegelijk de vraag op of de Verenigde Naties in hun huidige vorm nog geschikt zijn om in die wereld hun rol te spelen. Het blijft een organisatie uit een andere tijd, bedoeld om te functioneren in een ander soort machtsverhouding. De oorlog in Syrië leert dat het gebruik van het vetorecht door China en Rusland in de Veiligheidsraad een efficiënt optreden van de internationale gemeenschap moeilijk maakt. Het Westen kijkt naar een machteloze VN, in het besef dat een militair optreden vrijwel zeker tot een ruimere regionale oorlog leidt, waarin ook Iran en Irak worden betrokken. Te midden van een aanslepende economische crisis is dat een vooruitzicht waarop niemand wacht. Alleen heeft de internationale gemeenschap, bij gebrek aan een doortastende scheidsrechter, op dit moment geen andere oplossing bij de hand.

Hubert van Humbeeck