Iedereen vindt het vanzelfsprekend dat elke euro voor iedereen evenveel waard is. Dat is overigens ook het fundament van ons systeem van gelduitwisseling. Maar in psychologisch opzicht is dat helemaal niet het geval. Naargelang de omstandigheden kennen we elke euro die we bezitten een andere waarde toe.
In haar boek ‘De kracht van geld’ citeert de Britse psychologe Claudia Hammond een gedachte-experiment van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman dat bovenstaande mooi illustreert. Een vrouw heeft twee theaterkaartjes gekocht voor 150 euro. Wanneer ze vol verwachting aankomt bij het theater blijken de kaartjes spoorloos te zijn. Aan de deur zijn er gelukkig kaartjes te koop. Zal de vrouw nog eens diep in de buidel tasten om nieuwe kaartjes te kopen of zal ze teleurgesteld afdruipen? Bij een steekproef dachten bijna negen op de tien mensen dat de vrouw het toneelstuk voor bekeken zou houden.
In een tweede scenario heeft de vrouw niet gereserveerd. Ze heeft wel 150 euro in haar portefeuille gestopt om ter plaatse twee kaartjes te kopen. Bij aankomst blijkt die 150 euro verdwenen te zijn. Wat doet de vrouw nu? Zal ze haar creditcard bovenhalen om alsnog twee kaartjes te kopen? Bij dit scenario veranderde meer dan de helft van de ondervraagde mensen van mening door te denken dat de vrouw toch de kaartjes zou kopen. Heel vreemd, want bij het tweede scenario vonden ze het geen probleem dat de vrouw feitelijk twee keer voor de kaartjes betaalde terwijl ze dat bij het eerste scenario wel problematisch vonden.
De econoom Richard Thaler legt dit onlogische gedrag uit door te stellen dat we allemaal verschillende mentale rekeningen hebben waardoor we niet altijd dezelfde waarde aan elke euro geven. Geld dat we winnen in een loterij of dat we krijgen als verjaardagscadeau heeft een andere waarde dan het geld waarvoor we hard moeten werken. Met dit laatste springen we veel zuiniger om.
Toegepast op bovenstaand experiment zegt Thaler dat de uitgaven voor de theaterkaartjes komen van een mentale rekening die bestemd is voor vermaak. Als we de kaartjes zijn kwijtgeraakt en een tweede keer moeten betalen voor nieuwe kaartjes, dan voelt dat buitensporig aan. Maar wanneer we het geld zijn kwijtgeraakt, voelt dat niet zo aan. Het geld staat op een algemene mentale rekening en daar staat nog meer geld op dat we kunnen uitgeven.
Geld dat we winnen in een loterij of dat we krijgen als verjaardagscadeau heeft een andere waarde dan het geld waarvoor we hard moeten werken
Een ander voorbeeld om de problematiek van mentale rekeningen te illustreren, gaat over ijsjes. In de winkel zullen we wellicht grondig de prijzen vergelijken. Maar als we op een warme dag in een pretpark rondlopen, zullen we zonder nadenken een veelvoud van de winkelprijs betalen voor datzelfde ijsje. De verklaring is opnieuw dat het geld telkens van een andere mentale rekening komt.
Dit betekent zeker niet dat we nonchalant met ons geld omgaan. Integendeel, we denken goed na over de bestemming ervan. Zo gaat niet al ons geld naar dure en leuke dingen. De grotere bedragen zetten we op de meer serieuze mentale rekeningen waarvan we meer uitgeven, maar waarvan we beter op de prijzen letten.
Wilt u graag meer weten over mental accouting? Lees dan de andere artikels in dit dossier.
Benieuwd naar uw eigen spaarkracht? Doe hier de test.