Ludo Bekkers

Het exotische in beeld

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

De foto’s die getoond worden in het FoMu in Antwerpen stellen een wereld voor die ver achter ons ligt. De oude afdrukken op sepia papier, en verkleurd, zetten de klok ver achteruit.

Het vreemde, het onbekende, het andere heeft respectievelijk Marco Polo in de 13e en 14e eeuw en Christoffel Columbus in de 15e en 16e eeuw, ook om andere redenen dan louter nieuwsgierigheid, naar het verre Oosten en Westen doen reizen. Ze schreven er verslagen over en lieten plannen en tekeningen maken, Dat is geschiedenis. Maar vooral vanaf de negentiende eeuw ontstond bij Europese en Amerikaanse amateuravonturiers veel belangstelling om verre oorden op te zoeken. Daar waren allerlei redenen voor – en niet alleen nieuwsgierigheid, maar soms ook een vorm van Weltschmerz.

Door de technische vooruitgang werd het reizen, per trein of boot, toegankelijker voor welgestelden waardoor de meeste onder hen de wereld gemakkelijker konden ontdekken. En dat deden ze dan ook, vooral naar landen die tot de verbeelding spraken, het Midden en zelfs het Verre Oosten, klein Azië en Afrika. Zij brachten souvenirs mee en, in vele gevallen herschiepen ze in hun woning, met allerlei parafernalia, de sfeer van de culturen waarmee ze kennis hadden gemaakt. Maar, door de introductie van de fotografie, en de beschikbaarheid van eenvoudiger apparatuur maakten ze ook beelden of kochten er bij inheemse fotografen die de meest typische locaties en monumenten al ter beschikking hadden. Die foto’s werden dan, weer thuis, in albums verzameld om te tonen aan vrienden en familie of te bewaren als nostalgische herinnering aan hun tochten.

De meest markante ervaringen die ze hadden opgedaan, legden ze vast op de gevoelige plaat en hun interesse weerspiegelde zich in de natuurbeelden, fauna en flora, de monumenten en de bevolking. Vooral dat laatste aspect was en werd interessant omdat het, ongewild, een vorm van antropologisch overzicht gaf van de bezochte landen. De levenswijze, de kledij of het ontbreken er van, de gestalten of houdingen, het werd allemaal, onbedoeld, geïnventariseerd en biedt nu, vele decennia later, interessant materiaal zowel voor de wetenschap als voor de fotografie. Die laat duidelijk zien hoe de reiziger, als een verdoken kolonist, nieuwsgierigheid koppelde aan een meerderwaardigheidsgevoel. Dat wordt pas duidelijk bij portretten of groepen mensen. “Kijk eens hoe raar die zich kleden en hoe anders ze zijn dan wij”.

Naargelang het intellectueel niveau van de reiziger/fotograaf zijn de foto’s minder of meer betekenisvol, ook vandaag nog. Het is opvallend dat dit etnografische aspect vooral speelt in de landen van noord- of centraal Afrika. Het primitieve van die laatste gebieden is blijkbaar meer aanlokkelijk dan het meer geciviliseerde noordelijk deel van het continent. Ook de landen in klein-Azië wisten, op hun beurt, veel interesse te wekken. Het Oriëntalisme was, op de drempel en het begin van de 20e eeuw, determinerend zowel in de schilderkunst als in de literatuur en de muziek. Denk maar aan de Japonaiseries of Chinoiseries, die in de beeldende kunst opdoken of in een groot deel van het oeuvre van de Franse auteur Pierre Lotti die een “eeuwige nostalgie” (titel van zijn dagboeken) overhield aan zijn verblijf aan de kuststeden van de Bosporus. Anders dan het wilde en primitieve van Centraal Afrika werden de fotografen daar geboeid door de “luxe et volupté” in het rijk van de emirs, sultans of oosterse prinsen, de haremvrouwen en de slangenbezweerders. Dat Oriëntalisme vertaalde zich ook in de aankleding van de huizen van de hogere klasse. Kortom, de reizen en de fotografie werkten inspirerend op een deel van der Westerse maatschappij.

De foto’s die nu getoond worden in het FoMu in Antwerpen hebben nu nog een bijzondere aantrekkingskracht. Ze stellen een wereld voor die ver achter ons ligt en de oude afdrukken op sepia papier en verkleurd, zetten de klok ver achteruit. Ook wat afgebeeld wordt ligt ver achter deze tijd en we kunnen ons er over verbazen dat het toen nog jonge medium van toen zo’n blijvende interesse zou hebben in de 21e eeuw. Bovendien is deze tentoonstelling een gelegenheid om een belangrijk onderdeel van de fotocollectie te ontsluiten op een zinnige manier.

Ludo Bekkers

Tentoonstelling “Camera Exotica”; Antwerpen Fotomuseum, nog tot 9 juni. Boeiende catalogus beschikbaar.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content