Zero Discrimination Day: ‘We hebben meer vooroordelen dan we zelf denken’

© iStock
Jan Van Parijs Freelancejournalist

Onze vooroordelen laten ons vaak andere dingen doen dan we eigenlijk willen. Zelfs mensen die zichzelf progressief noemen, blijken in de praktijk vaak racistische trekjes te hebben.

Herinner je je nog de zogenaamde MP3-moord in het Brusselse Centraalstation? In de volle drukte van het spitsuur werd Joe Vanholsbeek vermoord voor zijn muziekspeler. De getuigen van de moord omschreven de daders als ‘Marokkaanse jongens’. Achteraf bleken het Poolse tieners te zijn. Vooroordelen hadden de waarneming van de getuigen vertekend. Ze zagen dingen die er niet waren. Toch waren die getuigen wellicht geen racisten.

Op automatische piloot

Duizenden uren tv, krant, gesprekken en radio zetten zich vast in je hoofd, of je dit nu wil of niet.

“Ik noem dat het ‘Bassie-en-Adriaan-effect'”, zegt de Nederlandse psycholoog Daniël Wigboldus. “Als ik tegen een collegezaal ‘Bassie-en-…’ zeg, dan roepen alle studenten als uit één mond: ‘Adriaan’. Dat doen ze niet omdat ze echt iets met die twee hebben, maar omdat ze die combinatie zo vaak hebben gehoord. Bassie gaan ze automatisch associëren met Adriaan.” Blijkbaar gebeurde bij de getuigen in het Brusselse station net hetzelfde. Ze zagen een overval door jongeren en automatisch legden ze de link met ‘allochtonen’. Volgens Daniël Wigboldus heeft dat automatisch denken en handelen in het dagelijks leven veel voordelen. “Stel je voor dat we bij alles wat we doen, zouden moeten nadenken. Dat zou ons leven heel moeilijk maken.” Misschien ken je de plots opduikende angst wel omdat je denkt dat je je sleutels thuis hebt laten liggen. Als je dan in de zak van je jas voelt, merk je dat ze daar al zitten. Blijkbaar heb je dus onbewust de sleutels meegenomen en ze weg gestopt. “Welnu, die automatische piloot is er niet alleen als we iets doen; hij zit ook in ons denken. In sommige gevallen is dat automatisme knap ver velend, bijvoorbeeld als ons onbewuste denken boodschappen doorgeeft over andere mensen. Wij hebben namelijk meer vooroordelen over anderen dan we zelf denken.”

Ingedramde associaties

Vooroordelen groeien volgens Wigboldus op net dezelfde manier als de duo’s ‘Bassie en Adriaan’, ‘Peppie en Kokkie’ of ‘Samson en Gert’. Door ze duizenden keren samen te horen, ga je ze ook aan elkaar verbinden. “Activeer je het eerste deel, dan wordt ook de associatie geactiveerd”, zegt de psycholoog. Zo circuleren er in ons denken veel van die duo’s zoals ‘bejaarde/langzaam’, ‘dik/lelijk’, ‘Marokkaan/gevaarlijk’. Hoe worden dergelijke associaties opgebouwd? Volgens Wigboldus nestelen die vooroordelen zich in ons denken door de honderden keren dat we opmerkingen over anderen horen. “Mijn studenten namen meer afstand van Marokkanen door al het negatieve dat ze over Marokkanen hebben gelezen, gezien of gehoord. Die associaties worden er als het ware ingedramd.” Duizenden uren tv, krant, gesprekken en radio zetten zich vast in je hoofd, of je dit nu wil of niet. Vooroordelen sluipen dus je lichaam binnen, ook al denk je er bewust anders over.

Hoe vooroordelen ontkrachten?

Vooroordelen sluipen dus je lichaam binnen, ook al denk je er bewust anders over.

Vooroordelen ontkrachten is een werk van lange adem. “In Canada hebben onderzoekers eens geprobeerd om op korte termijn vooroordelen te ontwortelen”, weet Wigboldus. “Testpersonen moesten drie kwartier lang foto’s van bejaarden bekijken. Als er een bejaarde werd afgebeeld met daaronder het woordje ‘langzaam’, moesten ze ‘nee’ drukken. Wat bleek? Na duizenden keren ‘nee’ te drukken was de associatie ‘oud is langzaam’ maar bij een heel beperkt aantal proefpersonen verdwenen.”

Als je voldoende geduld hebt, is het echter wel mogelijk om vooroordelen de wereld uit te helpen. “In Nederland hebben we zo’n voorbeeld. In de jaren ’70 kregen mensen uit Suriname hier een heel negatieve associatie. Nu is die helemaal verdwenen, maar het heeft wel 20 tot 30 jaar geduurd. Peppie moet bij wijze van spreken al heel lang met een andere clown optrekken om Kokkie te vergeten”, zegt de prof psychologie.

Werk aan de winkel

Daniël Wigboldus is wel van mening dat we die impliciete associaties niet lijdzaam moeten ondergaan. “Ook hier geldt dat het probleem onderkennen een eerste stap naar verbetering is. We moeten allereerst durven erkennen dat we allemaal besmet zijn met vooroordelen. Bij elke activiteit die mogelijk besmet is met een verkleuring zouden we drie seconden moeten nadenken. Da’s de tijd om ons af te vragen of ‘Bassie-en-Adriaan’ niet onbewust de kop opsteken.”

Toch er is nog veel werk aan de winkel. In Nederland liep een tijdje geleden een anti-terrorismecampagne. Maar als gevolg daarvan gingen mensen spoken zien. Het volstond dat een Marokkaanse jongen op de tram wat onrustig in zijn rugzak rommelde om de conducteur erbij te halen. “Op dat moment zou je jezelf ertoe moeten verplichten om drie seconden na te denken en je de vraag te stellen of je de conducteur ook zou storen voor een blanke jongen met een rugzak”, zegt Wigboldus. “Een dikke kans dat je Bassie ziet, maar dat Adriaan mijlenver weg is.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content