Is werken als je (een beetje) ziek bent zo slecht voor de gezondheid?

Ziek? Volgens de ene specialist blijf je dan beter thuis en volgens de andere werk je beter door. Is absenteïsme goed of slecht voor de gezondheid? Helpt thuisblijven het herstel bij ziekte? Of versnelt het herstelproces juist door te gaan werken? Het beste advies is niet zwart of wit, maar houdt rekening met de individuele situatie.

Eind vorige week verscheen in Frankrijk het boek Le surprésentéisme – Travailler malgré la maladie. Volgens schattingen van de auteur, Dennis Monneuse, zijn iets meer dan de helft van de Franse werknemers minstens éénmaal in het jaar gaan werken terwijl ze ziek waren. Monneuse voert een betoog tegen dit fenomeen. Ziek doorwerken zou gevaarlijk zijn voor de eigen gezondheid en voor die van de collega’s. Met andere woorden: absenteïsme is goed voor de gezondheid. In Nederland stelt Marleen Teunis in haar boek Werken, iedereen wordt er beter van dat blijven werken – ook als je ziek bent – vaak een gezondere optie is dan thuisblijven. Anders gesteld: absenteïsme is slecht voor de gezondheid. Wie heeft er nu gelijk?

In eigen land stellen we een structurele stijging van het absenteïsme vast. Althans van de langdurige afwezigheden. Verklaringen hiervoor vinden we bij de vergrijzing – oudere werknemers waren altijd al langer afwezig door ziekte – en bij toenemende werkstress. Zo blijkt uit eerder onderzoek van het departement HR Research van Securex. Maar de evolutie van het aantal korte afwezigheden vertoont een knik. Na een continue stijging sinds 2004, zien we een dalende trend na 2009. Door de economische crisis melden een aantal werknemers – vooral arbeiders – zich vermoedelijk minder vaak ziek uit schrik voor ontslag. Minstens een deel van hen ‘bezondigt’ zich dus aan (over)presenteïsme.

Securex onderzocht het presenteïsme in België. Wat blijkt? Zo goed als alle zelfstandigen werken door bij ziekte. Dat ook sommige bedienden, leidinggevenden, arbeiders en ambtenaren regelmatig ziek doorwerken, blijkt uit diverse reacties op onze studie via social media.

Waarom werken mensen door wanneer ze zich ziek voelen?

Er zijn een aantal mogelijke verklaringen voor presenteïsme. Al genoemd is de schrik voor ontslag bij werknemers. En een zelfstandige werkt bij ziekte veelal door om verlies van opdrachten te vermijden. In sommige sectoren denken arbeiders nog om een andere reden twee keer na voor ze zich ziek melden. Want de carensdag is er vandaag nog van toepassing. Een zelfstandige is zelfs niet betaald gedurende de volledige eerste maand van zijn ziekteverlof. Maar de argumenten om door te werken, hoeven niet allemaal negatief te zijn. Sommige werknemers en zelfstandigen met gezondheidsklachten gaan toch werken uit verantwoordelijkheidszin: “Anders moet iemand anders het in mijn plaats doen” of “Anders doet niemand het in mijn plaats”. En waarom zouden ze het niet gewoon uit motivatie voor hun job doen? Er zijn genoeg werknemers en zelfstandigen die hun job zinvol vinden of zelfs graag doen.

Deze argumenten om toch te gaan werken, zullen meer spelen wanneer gezondheidsproblemen van de medewerker minder zwaar zijn of wanneer hij toch nog arbeidsgeschikt is. Want zich ziek voelen, of zelfs ziek zijn, is nog niet hetzelfde als arbeidsongeschikt zijn. Met een gebroken been kan een bediende werken. Met een verkoudheid of zelfs een – lichte – griep kan een thuiswerker goed werk leveren zonder zijn collega’s te besmetten. Een arbeider met stress door privéproblemen, is soms beter af op het werk dan thuis. Een bevraging enkele jaren geleden van een representatief staal van werknemers leerde ons dat minimaal 83% van alle werknemers regelmatig één of meerdere gezondheidsklachten heeft. 44% van die werknemers met gezondheidsklachten bleef steeds aan het werk tijdens de 12 maanden voor de bevraging. Zij voelden zich voldoende arbeidsgeschikt, ondanks gezondheidsklachten.

En dan hebben we het alleen nog maar over de arbeidsgeschiktheid voor de huidige job. Veelal is men wel nog arbeidsgeschikt voor een aangepaste of andere job. Werkgevers die daarin voorzien, hebben dus meer met ‘presenteïsme’ te maken. Is presenteïsme dan zo slecht?

“Ziek is ziek” klopt dus niet altijd. Er bestaat een heel continuüm van “ziek zijn”, gaande van één tot meerdere gezondheidsklachten, over zich ziek voelen, tot arbeidsongeschikt zijn voor enkele of alle taken van de huidige job, tot arbeidsongeschikt zijn voor alle jobs.

Presenteïsme niet altijd afraden

Er zouden veel nadelige gevolgen zijn aan presenteïsme. Maar zijn die gevolgen wel echt zo nadelig? Een medewerker die ziek doorwerkt zou niet 100% productief zijn. Maar is 50% niet beter dan 0%? Of misschien is de medewerker wel nog 100% productief in een beperkt aantal taken? Een medewerker met gezondheidsklachten zou ook meer fouten maken. Maar iemand die risico’s neemt voor een nieuw project, kan toch ook fouten maken? Ook het besmettingsgevaar zou een reden zijn om presenteïsme te vermijden. Dan denk ik aan alternatieven als thuiswerk of tijdelijk taken uitvoeren met minder directe contacten. Werken als men ziek is zou het herstel bemoeilijken. Ik vermoed dat het aantal ziektebeelden die complete rust vragen, beperkt is. Vaak werkt het zelfs herstelbevorderend om zinvolle taken op te nemen of contact te hebben met anderen. En waarom zou dat niet op het werk kunnen? Werken draagt bij tot zich nuttig en gesteund voelen door collega’s. Wanneer gezondheidsproblemen een gevaar vormen voor eigen of andermans veiligheid, dan is dit inderdaad te vermijden. Maar ook daar is misschien een tijdelijke aanpassing van de job mogelijk. Een bouwvakker met evenwichtsproblemen kan zich beperken tot werklocaties waar dit geen gevaar vormt.

Thuisblijven of doorwerken in functie van concrete situatie

De vraag is dus niet of absenteïsme dan wel presenteïsme de gezondheid het meest bevordert. De keuze tussen thuisblijven en doorwerken (of vervroegd terugkeren) houdt best rekening met de concrete situatie van de medewerker – Wat kun je nog/al wel? – en van de organisatie – Welke aanpassingen aan de job/werkomgeving zijn mogelijk? Is een lagere productiviteit tijdelijk aanvaardbaar? Welke opleiding/begeleiding kan de organisatie bieden? Idealiter bespreken medewerker en leidinggevende samen welke keuze – absenteïsme of presenteïsme – in de gegeven situatie de beste is.

Heidi Verlinden

HR Research Expert Securex