Na een ‘verschrikkelijk boeiend’ leven wil de 95-jarige Pieter Maarten Jiskoot zelf kunnen beslissen over zijn einde.
Waardig, trots en gelukkig. Zo wil Pieter Maarten Jiskoot sterven. Precies zoals hij geleefd heeft. We treffen de kranige man aan in zijn kleine serviceflat in een woonzorgcentrum in het Nederlandse Dordrecht. Dat hij over enkele maanden 96 wordt, is aan niets te merken: geen dofheid in zijn ogen, geen aarzeling in zijn woorden. In de slaapkamer staat een oude hometrainer, aan de muur hangen enkele zwart-witfoto’s van zijn echtgenote Geertje Petronella en zijn jacht ‘Scaldis’. De vader van Pieter Maarten was binnenschipper en dus bracht hij een belangrijk deel van zijn leven door op het water. ‘Vader gaf ons geen zwemlessen. Hij gooide ons als kind gewoon overboord, met een koord om ons middel. Als je in de Westerschelde in het water valt, moet je niet zwemmen, maar rustig blijven dobberen en wachten op hulp, zei hij altijd.’
‘Ik ben kerngezond en neem geen enkel geneesmiddel. De dokter heb ik al maanden niet meer gezien.’ Toch is hij klaar met het leven en hoopt hij euthanasie te krijgen bij de eerste klachten. ‘Ik wil zelf beslissen over mijn einde. Dat kan ik niet overlaten aan mijn dokter of de overheid.’
Robert Schurink kent het verhaal en de wens van Pieter Maarten Jiskoot. Hij is directeur van de Nederlandse Vereniging voor Euthanasie (NVVE) in Amsterdam. ‘Met de vergrijzende bevolking komen artsen en zorgverleners steeds meer in contact met hoogbejaarde personen die vinden dat hun leven voltooid is. De NVVE wil hen daarbij helpen. In Nederland geldt de euthanasiewetgeving in principe enkel voor mensen met een ondraaglijk medisch lijden. Over existentieel lijden wordt niet gesproken in de wet. Dat betekent dat mensen die geestelijk en fysiek gezond zijn maar verder leven toch niet meer zien zitten, volgens de huidige wetgeving geen recht hebben op euthanasie.’
De Nederlandse links-liberale partij D66 diende in oktober een wetsvoorstel in om dat toch mogelijk te maken. Volgens Robert Schurink zal die wet ook worden goedgekeurd omdat er een groot maatschappelijk draagvlak voor is. ‘Dit wetsvoorstel zal zeker een van de thema’s worden bij de parlementsverkiezingen volgend jaar en een rol spelen bij de regeringsonderhandelingen.’ Alleen het CDA, te vergelijken met de CD&V in Vlaanderen, heeft laten weten tegen het wetsvoorstel te zullen stemmen. ‘De partij heeft wel beloofd er geen breekpunt van te maken bij de kabinetsformatie.’
Pieter Maarten Jiskoot werkte zijn hele leven als ingenieur in de staalindustrie en de transportwereld. ‘In Nederland, maar ook in veertien andere landen, zoals Iran, Saudi-Arabië, Afrika, België en Frankrijk. Ik ben al veertig jaar met pensioen en had een verschrikkelijk boeiend leven.’ Daarin kwam tien jaar geleden abrupt verandering toen in korte tijd zijn echtgenote en zijn dochter overleden. (na een lange stilte:) ‘Mijn zoon heeft zich afgekeerd van mij en ook de kleinkinderen komen niet meer op bezoek. Dat doet pijn.’
Hoe brengt u uw dagen hier door?
Pieter Maarten Jiskoot: Ik luister veel naar de radio. Lezen was mijn hobby, maar dat gaat niet langer vanwege mijn slechte ogen. Jammer. Ik las enkel over wetenschap. Van fictie leer je niets. Ik kook nog elke dag voor mezelf en hou mijn flat schoon. Een keer in de veertien dagen komt huishoudelijke hulp langs. Ik ga nog wel eens buitenshuis dineren en een enkele keer op reis. Laatst nog naar Alphen aan den Rijn. Ik ben redelijk mobiel, maar ik moet wel altijd hulp vragen om te weten wanneer de bus of trein vertrekt. Maar de jeugd is zéér behulpzaam.
Denkt u veel aan de dood?
Jiskoot: Nee, want die komt toch vanzelf. Ik maak me wel zorgen dat ik ooit aan mijn einde zou komen in erbarmelijke omstandigheden, bijvoorbeeld door kanker. Ik zou het niet erg vinden dat een zuster mij in bad zou steken, maar ik zou het verschrikkelijk vinden als ik die zuster niet langer mee in bad kan trekken. (lacht uitbundig)
Hoe is uw echtgenote gestorven?
Jiskoot: Zij had alzheimer en is gestorven aan een hersenbloeding. Ze was nog maar zestig. Ik heb haar geestelijk en lichamelijk zien aftakelen. Dat wil ik zelf niet meemaken.
Hoe vindt u het om zo oud te zijn, hier?
Jiskoot: (Heel stil) Moeilijk. Ik leef hier tussen sukkelende mensen, tussen weduwvrouwen van stand die niet meer alleen naar het toilet kunnen, die pampers dragen! Een vreselijke gedachte. De meesten slikken veel geneesmiddelen om een beetje in leven te blijven. Vroeger leverden ze de pillen met een fiets aan dit woonzorgcentrum, nu met een vrachtwagen. Stel je voor.
Zou u dan liever sterven? Euthanasie krijgen?
Jiskoot: Natuurlijk. Daar vecht ik al tien jaar voor. Ik wil dat de eindbeslissing bij mij ligt. Velen denken zoals ik. Ook hier in het woonzorgcentrum, maar ze durven dat niet openlijk te zeggen. Ik doe het voor hen.
U hebt al een wilsbeschikking opgesteld.
Jiskoot: Daarin staat dat ik niet behandeld wil worden bij een zware ziekte. Ik wil hoogstens pijnstillers en euthanasie krijgen. Ik zou graag de zogenaamde ‘pil van Drion’ (vernoemd naar de rechtsgeleerde Huib Drion, die pleitte voor de invoering van zo’n levenseindepil, nvdr) op mijn nachtkastje hebben, zodat ik die meteen kan innemen als het me te veel wordt. Het mag niet omdat de religieuzen ertegen zijn.
Als die Drionpil zou bestaan, zou u die dan nu innemen?
Jiskoot: Ja en nee. Ik vergelijk het met varen op een cruiseschip. Als er aan boord geen enkel reddingsmiddel is, voel ik me ongerust. Nu ben ik onrustig omdat ik geen reddingsmiddel bij de hand heb om dat laatste leed te voorkomen. De pil zou een boei zijn die me rust geeft.
Bent u gelovig?
Jiskoot: Ik geloof in de wetenschap, niet in iets bovenaards. Ik vraag me af hoe iemand gelovig kan zijn als je ziet wat er in de wereld gebeurt. Waar was God toen er tijdens de Tweede Wereldoorlog miljoenen mensen werden gedood? Waar is God als het Midden-Oosten in brand wordt gestoken door gelovigen die mekaar bevechten?
Voelt u zich weleens eenzaam?
Jiskoot: Wilhelmina was onze koningin tijdens de oorlog. Toen die naar Engeland was gevlucht, zei ze achteraf dat ze daar eenzaam was geweest, maar niet alleen. Dat heb ik ook. Ik ben niet alleen, maar voel me vaak eenzaam. Er is zo veel dat weg is: mijn vrienden van vroeger, mijn werk, mijn vrouw. Ik ben mijn jacht kwijt, mijn auto, mijn fiets en mijn hobby. Het wordt almaar zwaarder.
Hebt u ooit gedacht aan zelfmoord?
Jiskoot: (Na een lange stilte) Zelfmoord is geen goed woord. Ik gebruik liever zelfdoding. Ik heb daaraan gedacht na de dood van mijn vrouw en dochter. Ik woonde zes hoog en heb overwogen om me van het terras te laten vallen. Ik heb het niet gedaan omdat je dan voor overlast zorgt. Het is geen eervolle dood.
Wilt u nog honderd worden?
Jiskoot: Dat kan me niet veel schelen. Ik vecht voor een eerlijk einde. Hier worden mensen in hun bed getakeld of in hun bad. Dat is toch geen leven meer. Als Eskimo’s voelen dat hun einde eraan komt, verlaten ze hun gemeenschap om een eind verder stilletjes te gaan sterven. Dat wil ik ook, nu het nog kan.
167.000 leden
Volgens Robert Schurink van de NVVE zijn er in Nederland veel mensen die denken als Pieter Maarten Jiskoot. De NVVE telt ondertussen al 167.000 leden. ‘Dat zijn allemaal mensen met vragen over hun levenseinde. We helpen hen door informatie en advies te geven. We geven raad bij het opstellen van een wilsbeschikking, hoe ze het thema moeten bespreken met familie en de huisdokter. En omdat ook in Nederland nog steeds niet alle huisartsen ingaan op het euthanasieverzoek van hun patiënten, hebben we in 2010 de levenseindekliniek opgericht. Dat zijn mobiele teams die overal in het land euthanasie uitvoeren. Vorig jaar kreeg de kliniek 1234 aanvragen, 365 mensen werden geholpen.’
De NVVE deed onderzoek naar ouderen die vanwege een voltooid leven om euthanasie vragen. Volgens Robert Schurink gaat het om een heel gevarieerde groep mensen. ‘Ze komen uit alle lage lagen van de bevolking, hoog- en laagopgeleid, met en zonder kinderen. Maar wat ze allemaal gemeen hebben, is een heel autonome mentaliteit. Het zijn mensen die het gewoon zijn om beslissingen te nemen, die de regie graag in eigen hand houden, maar die angst hebben voor fysieke en mentale aftakeling. Afhankelijk worden van anderen schrikt hen af. Ze willen niet langer leven en ze kunnen ook niet sterven. Ze vrezen voor hun toekomstig lijden.’
Het onderzoek bevestigde dat velen een aanvraag deden voor euthanasie, maar het niet verkregen. ‘Van de 70 ouderen hadden 56 een duidelijke voorkeur voor hun gewenste levenseinde: 28 wilden hulp van hun huisarts, de andere helft koos voor de zogenaamde autonome route. Dat is een zorgvuldige zelfdoding met medicijnen.’
Om die groep mensen een gezicht te geven, lanceerde de NVVE een mediacampagne met krantenadvertenties. ‘We hebben een website gemaakt waarop ouderen getuigen die klaar zijn met het leven. Ik denk dat we daar goed in zijn geslaagd, want de reacties waren over het algemeen zeer positief.’
Dat mensen als Pieter Maarten Jiskoot de zogenaamde Drion-pil graag in huis willen hebben, kan Schurink goed begrijpen. ‘In de Amerikaanse staat Oregon krijgen patiënten met een zware ziekte al twintig jaar zo’n levenseindepil mee naar huis, bijvoorbeeld als ze nog maar een halfjaar te leven hebben. Ze kunnen die pil innemen als het lijden te zwaar wordt. Uit onderzoek blijkt dat vorig jaar 39 procent van hen de pil niet nam, maar toch stierf aan hun ziekte. Die pil is een soort garantie. Het geeft rust en ruimte om een stuk verder te leven.’
Schurink vindt die methode veel beter dan mensen die afgewezen zijn voor euthanasieverzoek het internet op te jagen om in China of Mexico illegale levenseindemiddelen te laten kopen. ‘Dat gebeurt in Nederland en meer dan waarschijnlijk ook in België. In Nederland wordt dat gedoogd door het openbaar ministerie. Nog erger is dat naar schatting jaarlijks 2500 bejaarden zich laten uithongeren omdat ze langer leven niet meer zien zitten. Waarom mogen zulke mensen de pil niet hebben? Om die mensen gaat het hier. Die willen echt dood.’
De NVVE helpt hen nog op een andere manier. ‘Op het gesloten deel van onze website vinden geregistreerde leden informatie hoe ze op een waardige manier zelf uit het leven kunnen stappen. Malariamiddelen zijn bijvoorbeeld in bepaalde hoeveelheden dodelijk. Wij zeggen waar ze die pillen kunnen vinden, hoeveel ze ervan moeten nemen, wat ze ermee moeten combineren. Bijvoorbeeld om misselijkheid te voorkomen. Wij weten niet hoeveel leden van deze service gebruikmaken. Het is hun verantwoordelijkheid. Wij koppelen niet terug bij hen of hun nabestaanden. De nieuwe wet op het voltooide leven zou die groep mensen een wettelijk kader bieden om op een humane manier naar hun levenseinde te evolueren. Ik vergelijk hun leven vaak met een levensboek. Ze kijken elke dag naar de laatste pagina, maar er komt geen hoofdstuk meer bij.’
Tekst Michel Vandersmissen, foto’s Franky Verdickt
‘Er is zo veel dat weg is: mijn vrienden van vroeger, mijn werk, mijn vrouw. Het wordt almaar zwaarder.’ Pieter Maarten Jiskoot
‘Jaarlijks laten 2500 bejaarden zich uithongeren. Waarom mogen zulke mensen de levenseindepil niet hebben?’ Robert Schurink
‘Op het gesloten deel van onze website vinden leden informatie over hoe ze op een waardige manier uit het leven kunnen stappen.’ Robert Schurink
