Een gewoontedrinker word je sneller dan je denkt

Een portootje na het werk. Een glas met vriendinnen. Iedere avond een fles wijn bij het eten. Een pauze brengt gewoontedrinkers tot het besef wat alcohol echt met hen doet.

Adolescente meisjes drinken tegenwoordig ongeveer even vaak en evenveel als jongens. Dat geldt ook voor hoogopgeleide twintigers”, zegt Frieda Matthys, psychiater in de verslavingszorg en voorzitter van de Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen. Bij yuppies en hoogopgeleiden heeft geestrijke drank zelfs geen negatieve connotatie meer. Integendeel, goed kunnen drinken werkt statusverhogend. Maar als je dronken bent, helpt dat je imago om zeep : je wordt verondersteld ertegen te kunnen, en je bent een mietje als je op een terrasje fruitsap bestelt in plaats van mee wijn te degusteren. Vrouwen willen niet onderdoen voor mannen, terwijl ze er minder goed tegen kunnen. Ze worden sneller risicodrinkers, omdat ze in verhouding minder lichaamsvocht hebben dan mannen. Daardoor neemt de alcoholconcentratie in het bloed sneller toe. Bepaalde stereotypen over alcoholconsumptie zijn vandaag nog steeds gedeeltelijk waar : vrouwen drinken vooral om negatieve redenen (problemen vergeten), mannen om positieve (met de maten). Vrouwen drinken vaker alleen, mannen veeleer in gezelschap.

Sluipend naar verslaving

Een dagelijkse consumptie van 1 à 2 glazen alcohol is niet ongezond. De lat ligt op 10 glazen gespreid over een week. Vrouwen die geregeld meer dan 21 glazen per week consumeren, komen vroeg of laat in de problemen. Frieda Matthys : “In België is 4 % van de vrouwen een probleemdrinker en 1 % een alcoholiste.”

Alcohol werkt ontspannend. Verslaving begint vaak met dat glaasje om te relaxen na een zware werkdag, nog een goed glas bij de maaltijd en nog een slaapmutsje in de late uurtjes. Het worden hardnekkige gewoonten die steeds moeilijker om te buigen zijn. Veel mensen beseffen nauwelijks dat ze te veel drinken. Denk maar aan de koppels die dagelijks een fles wijn kraken bij het eten. Ze schaden hun gezondheid en verlagen hun levensverwachting. Aanvankelijk zijn hun klachten beperkt, maar met de jaren nemen die toe. Typisch zijn onder meer spijsverteringsproblemen, geheugenstoornissen en slecht slapen. Matthys: “Slaapklachten, vooral ’s nachts wakker worden, hebben vaak met overmatig alcoholgebruik te maken zonder dat de drinker zich daar bewust van is. Je minder fit voelen, een opgezwollen gezicht, een doffe teint, gewichtstoename, minder energie, ’s morgens meer tijd nodig hebben om op gang te komen, het zijn de weinig gekende langetermijngevolgen van overmatige alcoholconsumptie. Wanneer gewoontedrinkers een moeilijke fase doormaken in hun leven, zoals een echtscheiding of jobverlies, zijn ze geneigd nog meer te drinken en lopen ze extra risico.”

Het gevaar van zatte nonkels

Sommige mensen hebben kicks nodig. Ze zoeken ze op. Het zit in hun genen. Dergelijke genetische constitutie speelt bij alle verslavingen parten, zeker bij het sociaal aanvaarde alcoholgebruik. Verrassend genoeg is de meest voorspellende factor voor alcoholisme “er goed tegen kunnen”. De meeste mensen voelen zich beneveld na 2 glazen, terwijl anderen bloednuchter lijken na een hele fles wijn. Frieda Matthys : “Mensen die lichamelijk minder gevoelig zijn voor alcohol, zijn geneigd om sneller en meer te drinken om ook die roes te voelen.”

De impact van het drinkgedrag van ouders en grootouders is niet te onderschatten. Waren er alcoholproblemen in de familie, dan loop je zelf wel degelijk meer risico. De leeftijd waarop je zelf alcohol begint te consumeren, speelt ook een rol. Aan dat ene glaasje op je plechtige communie moet je niet te zwaar tillen. Het wordt pas gevaarlijk als je regelmatig gaat meedrinken. Voor de leeftijd van 16 jaar wordt alcoholconsumptie ten stelligste afgeraden, omdat ze de hersenontwikkeling schaadt.

Minder naar de glasbak

Voor heel wat vrouwen is alcohol een troost- en ontspanningsmiddel. Ze zijn niet gemakkelijk te overtuigen om dat op te geven en daarom ontkennen of minimaliseren ze hun overmatige consumptie. Frieda Matthys : “Erkennen dat je eigenlijk te veel drinkt, is al een eerste belangrijke stap. Ideaal is om vervolgens 1 tot 6 maanden alle alcohol te bannen. De meeste vrouwen ontdekken vrij snel dat ze zich dan stukken beter voelen : ze zijn fitter, energieker en minder neerslachtig. Ook hebben ze ineens meer tijd, want wie drinkt, is minder actief.”

Een pauze brengt gewoontedrinkers tot het besef wat alcohol echt met hen doet. Lichamelijk ben je overigens snel afgekickt. Psychisch de knop omdraaien is veel lastiger. Wie een periode van geheelonthouding te drastisch vindt, kan ook proberen terug te schroeven. Matthys : “Ieder moet voor zichzelf uitmaken wat de moeilijke momenten zijn. Op basis daarvan kan je voor jezelf een plan uittekenen om je consumptie te verminderen. Ik raad vrouwen aan om niet te drinken als ze alleen zijn. Een andere goede vuistregel is om minstens 2 dagen per week een pauze in te bouwen.” Tachtig procent van de vrouwen die regelmatig drinken, heeft een partner die ook overmatig consumeert. Frieda Matthys : “Wie wil afbouwen, moet op de medewerking van die partner kunnen rekenen. Helaas vinden veel mannen dat hun vrouw een probleem heeft, en zien ze niet dat ze in hetzelfde schuitje zitten.”

Gemarineerde hersenen

Gewoontedrinken gaat gepaard met ver anderingen in de hersenen. Bij elke genotservaring (eten, drinken, seks…) maakt het limbisch systeem (een hersenstructuur) meer dopamine (een neurotransmitter) aan, wat een goed gevoel teweegbrengt. Dit beloningssysteem is bedoeld om onze soort in stand te houden. Alcohol overprikkelt het limbisch systeem, waardoor massaal veel dopamine vrijkomt. De dagelijkse toevoer van een flinke dosis alcohol heeft tot gevolg dat de hersenen minder gevoelig worden voor de neurotransmitter. Er is immers een overaanbod. Als je stopt met drinken of het alcoholeffect is uitgewerkt, voel je je extra neerslachtig en kan je niet meer genieten. Een maaltijd zonder een goede fles wijn zegt je dan niks.

Langdurige alcoholconsumptie verandert ook bepaalde circuits in de prefrontale cortex, het deel van de hersenschors dat instaat voor impulscontrole. Bijgevolg heb je je drinkgedrag nog minder in de hand. De prefrontale hersenveranderingen leiden daarnaast tot attentional bias : gewoontedrinkers denken ook daardoor aan alcohol. Als ze een glas krijgen aangeboden, kunnen ze dat moeilijk weerstaan.

Als je flink afbouwt of helemaal stopt met drinken, duurt het nog jaren eer de hersenstructuren weer min of meer normaal worden. Eigenlijk veranderen ze nooit meer helemaal. De zin in dat ene genotsmiddel blijft bestaan. Daarom wordt vaak gesteld dat gewezen alcoholisten geen druppel meer mogen aanraken.