De zwarte kant van succes: na de hoogmoed komt de val

Donald en Melania Trump © Reuters
Marleen Finoulst
Marleen Finoulst Arts en journalist

Opvallend veel mensen met aanzien, macht en succes maken een puinhoop van hun privéleven. In het profiel van de V.I.P. zit niet zelden egomanie, verantwoordelijk voor hoogmoed maar vaak ook voor val.

In onze maatschappij wordt bekendheid zeer gegeerd. Je bent iemand omdat je op tv komt, omdat je tot een machtige politieke partij behoort, omdat je muziek gesmaakt wordt, omdat je een mooi lichaam hebt, omdat je op het juiste moment het juiste product in de markt zette… Succes komt door een combinatie van factoren. Naast talent, intelligentie, schoonheid en/of welbespraaktheid speelt geluk een niet te onderschatten rol. Toch zoomt de omgeving vooral in op de persoon zelf. Bekende mensen mogen rekenen op veel belangstelling, altijd en overal. Hun mening wordt gevraagd, ook over onderwerpen waar ze eigenlijk niets mee te maken hebben. Wat zij zeggen, haalt de media. Psychiater Dirk De Wachter (K.U.Leuven) : “Succes streelt de ijdelheid en maakt je minder bescheiden. Je moet beschikken over een gezonde persoonlijkheidsstructuur om daar goed mee om te gaan.”

Basispakket voor later

Je persoonlijkheidsstructuur wordt in belangrijke mate bepaald door het gezin waarin je bent opgegroeid. Hoe je ouders met je omgingen speelt een belangrijke rol in je hele verdere leven. Werd je als kind op een voetstuk geplaatst of was het nooit goed genoeg ? Werd je regelmatig op je plaats gezet ? Kom je uit een warm nest of waren er veel conflicten ? Welke waarden kreeg je mee? Welke voorbeelden zag je ?

Succes streelt de ijdelheid en maakt je minder bescheiden. Je moet beschikken over een gezonde persoonlijkheidsstructuur om daar goed mee om te gaan.

Dirk De Wachter, psychiater

Samen met de impact van de opvoeding en van de relatie met je ouders speelt ook het temperament, dat aangeboren is, een rol. Dirk De Wachter : “De invloed van het basisgezin stopt niet op je 18de levensjaar, maar legt gedragspatronen vast voor het verdere leven en beïnvloedt je omgang met anderen, je partnerkeuze en hoe je straks zelf je kinderen opvoedt. Dat je persoonlijkheidsstructuur niet meer verandert, betekent echter niet dat je als persoon een leven lang dezelfde mens blijft. Gebeurtenissen, ontmoetingen en omstandigheden zullen sommige eigenschappen versterken en andere onderdrukken. Maar de blauwdruk voor die eigenschappen moet wel aanwezig zijn. Bezit je bijvoorbeeld weinig empathie, dan zal je nooit een erg empathisch iemand worden. Heb je narcistische trekjes, dan zal je nooit uitblinken in bescheidenheid.”

Gespleten gedrag

De zwarte kant van succes: na de hoogmoed komt de val

Die persoonlijkheidsstructuur bepaalt hoe iemand omgaat met status, macht en succes. Bij mensen met weinig empathie en een stevige dosis egocentrisme dreigen macht en roem de narcistische trekjes en het ego alleen maar te versterken. Die trekjes hebben we allemaal, maar bij wie er flink wat van in huis heeft, kan het succes naar het hoofd stijgen. De kans bestaat dat succesvolle mensen met een dergelijke sluimerende persoonlijkheidsstructuur uitgroeien tot types die over lijken gaan, die hun geweten in slaap wiegen of ervan overtuigd zijn dat het succes louter alleen is toe te schrijven aan henzelf. Hier zien we bijvoorbeeld de man die in de media ethische principes met verve verdedigt, terwijl hij zijn vrouw voortdurend beliegt en bedriegt. Of de vrouw die vol vuur pleit voor gelijkheid en emancipatie en thuis haar man kleineert.

Raak niet aan god

Bij mensen met weinig empathie en een stevige dosis egocentrisme dreigen macht en roem de narcistische trekjes en het ego alleen maar te versterken

Hoe kan zo’n tweespalt ontstaan ? De Wachter : “Bij succes sta je soms niet meer stil bij de dingen die je je naasten aandoet, want je staat ook niet meer stil bij jezelf. Sommige bekende mensen identificeren zich met hun status en kunnen niet meer functioneren in de ‘gewone wereld’. Ze zijn hun succes geworden. Daarbovenop worden velen van hen hoofdzakelijk omringd door bewonderaars, die hen altijd gelijk geven. Dat zie je bijvoorbeeld bij toppolitici. Ze krijgen amper kritiek en verdragen die ook niet meer. De verwijten komen vaak alleen nog van hun partner of opgroeiende kinderen. En dat is op zich onvoldoende om met de voeten op de grond te blijven.”

Partner als spiegel

Donald Trump groet bezoekers aan Trump Tower
Donald Trump groet bezoekers aan Trump Tower© REUTERS

Als de roem naar het hoofd stijgt, veranderen ook de relaties met partner en kinderen. Hoe moeten zij daarmee omgaan ? Dirk De Wachter : “Als de puinhoop niet te overzien is, eindigen deze relaties in het beste geval in een echtscheiding. Jammer genoeg hebben nogal wat partners zich vaak jarenlang weggecijferd. Ze leefden in de schaduw van hun succesvolle man of vrouw, hielden het gezin overeind en zijn niet zelden ook financieel afhankelijk. Opgroeiende kinderen hebben vaak veel kritiek op hun succesvolle en veel afwezige ouder. Er zijn voortdurend conflicten. De succesvolle vader of moeder kan moeilijk verdragen dat een kind problemen heeft of niet mee kan op school. Anderzijds genieten deze kinderen wel van de luxe die vaak met de roem gepaard gaat. Hun houding is daarom dubbel. De geroemde partner komt maar moeizaam tot inzicht over de impact van zijn succes op het gezin. Als de omgeving je de hemel in prijst, ben je geneigd de fouten bij je gezinsleden te leggen en niet bij jezelf.”

Ego in stereo

Bekende mannen en vrouwen hebben doorgaans meer succes bij het andere geslacht. Vooral afhankelijke mensen voelen zich aangetrokken door bekendheid. Ze worden verliefd als ze zelf bewonderd worden door die succesvolle man of vrouw. Zodra de bewondering stopt, volgt automatisch de ontgoocheling. Dit relatiepatroon is meestal gedoemd om te mislukken. De Wachter : “Jammer genoeg zijn mensen door hun onderliggende persoonlijkheidsstructuur geneigd om steeds dezelfde relatiepatronen op te zoeken. Zo ontstaat seriële monogamie.”

Puinhoop voor altijd

Er bestaat te weinig wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van maatschappelijk succes op persoonlijkheid en relaties. Begrijpelijk, want voor de buitenwereld zijn deze mensen alles behalve sukkelaars

Succes is broos en vluchtig. Mensen worden zelden een leven lang bewonderd. Wie jaren in de belangstelling staat, vervreemdt van de realiteit en raakt geïsoleerd. Voor de dagelijkse beslommeringen kunnen deze mensen veelal een beroep doen op medewerkers en bedienden. Het geweten is langdurig onderdrukt. Wanneer de aandacht verslapt en verdwijnt, is de confrontatie met de eigen persoon bikkelhard. Gewoon de draad van het vroegere leven terug oppikken lukt meestal niet. Wat dan ? “De reacties lopen uiteen”, zegt Dirk De Wachter : “Terwijl men het succes louter aan zichzelf toeschreef, hebben vooral anderen schuld aan de teloorgang ervan. Suïcide is niet ongewoon en blijft vaak ongeweten. Andere krabbelen weer overeind, proberen iets nieuws, bereiken nieuwe toppen en vallen opnieuw, keer op keer. Een zeldzame keer leidt de neergang tot inzicht, tot de confrontatie met de puinhoop en tot het zoeken naar professionele hulp. De schade in het persoonlijke leven is in veel gevallen onherstelbaar. Relaties die standhielden, kunnen met begeleiding verbeterd worden, maar het blijft een moeilijke opgave. Gedragspatronen en persoonlijkheidstrekken kunnen niet worden veranderd, hooguit wat bijgeschaafd.” Winnaars zijn diegenen die al die jaren met de voeten op de grond bleven, zichzelf en de bewondering die ze oogstten bleven relativeren en hun geweten nooit de mond snoerden. Dirk De Wachter besluit: “Behoren tot de middelmaat biedt meer kans op een gelukkig leven. Er bestaat te weinig wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van maatschappelijk succes op persoonlijkheid en relaties. Begrijpelijk, want voor de buitenwereld zijn deze mensen alles behalve sukkelaars.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content