Blok af, die examenstress

Wat is de (on)zin van supplementen die indirect betere examenresultaten beloven? En hoe kan de studentenarts helpen in kritieke stresssituaties?

Tal van vrij verkrijgbare supplementen claimen dat ze het geheugen en concentratievermogen verbeteren, stress verminderen, energie en weerstand verhogen enz. Het aanbod in de apotheek en bij de kruidenier is indrukwekkend, de veelheid en verscheidenheid aan ingrediënten nog meer. Op de ingrediëntenlijsten zijn onder meer terug te vinden: tal van vitaminen en mineralen, plantenextracten, aminozuren, fruitzuren, cafeïne, L-carnitine, alfa-liponzuur, co-enzyme Q10, adenosinetrifosfaat, soja-fosfolipiden, cholinebitartraat, inositol en biotine.

Potentieel te veel

Maken deze supplementen ook waar wat ze voorspellen? Studentenarts Rikka De Roy van het Medisch Centrum van de K.U.Leuven is sceptisch: “De effecten van deze ingrediëntencocktails werden vaak maar beperkt wetenschappelijk onderzocht. Bovendien is de dosis van de actieve stoffen meestal erg laag. Deze supplementen zijn dan ook geen geregistreerde geneesmiddelen. De geclaimde effecten zijn vaak gebaseerd op bevindingen in vitro (letterlijk in de proefbuis). Hieruit een invloed op de mens afleiden, is vaak een brug te ver. Ik kan de studenten dus geen garanties geven over de doeltreffendheid. Bovendien gaat het vaak om nogal prijzige middelen. Daarom schrijf ik ze niet uit eigen beweging voor.”

“Ik geloof wel in een belangrijk placebo-effect”, vervolgt De Roy. “Als je er veel heil van verwacht, kan je je bijvoorbeeld wel geconcentreerder of minder gestrest voelen door deze supplementen. Ze kunnen ook veilig gebruikt worden, op voorwaarde dat de richtlijnen van de bijsluiter worden gevolgd. En verschillende producten niet tegelijk worden genomen. Want als die gemeenschappelijke ingrediënten hebben, bestaat het risico op een overdosis. En dat is bv. in het geval van vetoplosbare vitaminen (A, D, E, K), die zich gemakkelijk in het lichaam opstapelen, zeker niet ongevaarlijk. Bij supplementen die uitsluitend via internet verkrijgbaar zijn, heb ik mijn bedenkingen. Je hebt geen zekerheid over de kwaliteit.”

Hartritme regelen

Wat kan de studentenarts dan wel bieden? De Roy: “We bekijken of we de studenten op een andere manier dan met medicatie kunnen helpen. Dan denk ik aan enkele belangrijke vuistregels tegen stress. Voor de meeste jongeren kunnen die echt het verschil maken. In kritieke situaties kunnen we soms niet buiten medicatie. Wat we dan voorschrijven, hangt af van het type klachten.”

Bij sommige studenten uit examenstress zich in uitgesproken fysieke klachten. “De stress jaagt hun adrenalinepeil omhoog, waardoor ze hartkloppingen krijgen en zich misselijk, ziek of opgejaagd voelen”, legt De Roy uit. “Deze klachten kunnen we temperen met bètablokkers. Deze geneesmiddelen zijn klassiek bedoeld voor mensen die chronisch aan een hoge bloeddruk of hartritmestoornissen lijden, maar ze kunnen ook veilig worden gebruikt bij gezonde studenten die deze klachten alleen tijdens de examens vertonen.”

Kalmeren in de context

Gaat de examenstress vooral met psychische klachten gepaard, zoals uitgesproken (faal)angst, dan zijn andere middelen aangewezen. De Roy: “Om op korte termijn soelaas te bieden, schrijven we benzodiazepinen met een kalmerende en angstremmende werking voor, in een lage dosis en voor een korte tijd, dus alleen om de examens door te komen. Want je raakt er snel verslaafd aan. En het wordt al gauw een gewoonte om bij elke hindernis, ook buiten de studies, naar een pil te grijpen. Die biedt tijdelijk verlichting, maar is geen structurele oplossing. Studenten met uitgesproken (faal)angst gaan daarom het best in therapie bij een psycholoog of gedragstherapeut. Bij voorkeur in een rustige periode, buiten de examens, zodat ze zich helemaal op de therapie kunnen toeleggen.”

In nood voor de nacht

Dan zijn er nog de piekeraars, die na enkele slapeloze nachten volledig uitgeput zijn. “In heel ernstige gevallen schrijven we dan benzodiazepinen of aanverwanten voor”, zegt De Roy. Onder de verzamelnaam benzodiazepinen horen verschillende stoffen die als kalmeermiddel, angstremmer of slaapmiddel worden aangewend. “De student mag het slaapmiddel hooguit enkele dagen gebruiken”, benadrukt De Roy.

“Als hij weer wat op krachten is gekomen, moet hij er meteen mee stoppen wegens het verslavend en gewoonte-effect. Helaas bevat de kleinste verpakking al gauw 20 tot 30 tabletten. Dat werkt natuurlijk misbruik in de hand. De verleiding is groot om het middel langer dan voorgeschreven te slikken, of tabletten door te spelen aan een vriend(in). Deze medicatie schrijven we dan ook alleen voor als het echt niet anders kan. En we raden de studenten aan om na te gaan wat hen kan ontspannen voor het slapengaan, zodat ze in een volgende kritieke situatie zonder pillen kunnen. In minder ernstige gevallen kunnen plantaardige producten met een kalmerende en slaapbevorderende werking al voldoende helpen. Bijvoorbeeld tabletten, capsules, tincturen of thee op basis van valeriaan of passiebloem. Het ritueel van het zetten en het drinken van de thee kan op zich al een relaxend effect hebben.”

Pep van het net

En dan zijn er nog de studenten die tijdens de examenperiode mentaal en meestal ook fysiek “op” zijn. Hun studiemotivatie is totaal verdwenen. “Om er weer bovenop te raken, reiken we hen als studentenarts opnieuw de vuistregels tegen stress aan”, zegt De Roy. “Maar vaak vragen ze ons expliciet om een pepmiddel, meestal Rilatine®. We lichten dan toe waarom we dat niet geven. Rilatine® brengt rust voor ADHD’ers, maar kan gezonde mensen erg gejaagd en gestrest maken. In uitzonderlijke gevallen lokt het zelfs een psychose uit. En je kan eraan verslaafd raken. Het is onverantwoord om gezonde mensen aan deze risico’s bloot te stellen. Daarom schrijven we Rilatine® alleen voor als de student een attest kan voorleggen van een psychiater die de diagnose ADHD heeft gesteld.”

“Helaas proberen sommige studenten op een illegale manier aan Rilatine® te geraken”, vervolgt De Roy. “Via internet bijvoorbeeld. Verontrustend, want het is mogelijk dat ze dan een namaakgeneesmiddel krijgen. In het beste geval heeft dat geen effect, maar net zo goed gaat het om gevaarlijke rommel. Het gebeurt ook dat studenten met ADHD hun eigen pillen opsparen en er een handeltje mee opzetten, vooral in middelbare scholen.”

An Swerts