Bestaat er echt iets als een najaarsdepressie?

Bestaat de herfstblues echt of vormt ze enkel een gat in de markt voor de farmaceutische industrie? De psychiaters zijn het niet eens. ‘Het probleem is dat de mensen tegenwoordig geen tijd meer krijgen om normaal te reageren.’

Volgens professor Georges Hougardy van het CHU in Luik is de naam ‘depressie’ wat overdreven. ‘Een echte depressie is een ingrijpende aandoening en komt veel minder vaak voor dan wordt beweerd. Het probleem is dat de mensen tegenwoordig geen tijd meer krijgen om normaal te reageren. De minste rimpeling in ons humeur wordt meteen opgeblazen tot een ‘depressie’ waar we onmiddellijk voor naar de apotheek worden gestuurd. Een depressie betekent dat iemand ernstig uit zijn doen is. Bij sommigen gaan de seizoensinvloeden inderdaad wel gepaard met een aantal duidelijke symptomen. Maar dat staat ver van de onschuldige stemmingswisselingen die voor het gemak worden toegeschreven aan het sombere weer waar we zo graag over klagen.’

Hougardy rekent deze nieuwe ‘depressie’ tot de vele negatieve emoties die in het Amerikaanse DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Psychiatry) in kaart zijn gebracht. Met een echte depressie hebben ze niet veel te maken, maar ze vormen wel een gat in de markt voor de farmaceutische industrie. Anders gesteld : als haast iedereen in een dipje duikt omdat de hemel weer betrekt, noemen we het een aandoening en maken we er wel een pilletje voor.

Zo het weer, zo de bui

De Amerikanen spreken van een Seasonal Affective Disorder (afgekort als SAD, ook ’treurig’ in het Engels). Ook daar voelt prof. Hougardy niets voor. ‘Door te denken dat onze somberheid te maken heeft met het vallen van de bladeren of met een gebrek aan daglicht helpen we onszelf alleen maar van de regen in de drop. ‘Het is druilerig buiten, dus zit ik niet lekker in m’n vel’, redeneren we dan.’ Zulke gedachtegang heeft des te minder zin omdat we aan het weer nu eenmaal niets kunnen veranderen.

Psychiater dr. Denis Jacques van de Cliniques universitaires de Mont-Godinne (UCL) neemt een al even nuchter standpunt in, maar bekijkt de zaak van de andere kant : ‘Er zijn inderdaad mensen die zeggen dat hun stemming omslaat bij het lengen of korten van de dagen en het wisselen van de seizoenen, met traditioneel een neiging om langer te slapen en meer zoetigheden te eten in de donkere tijd van het jaar. Statistisch doet dit fenomeen zich vooral in Scandinavië voor en kom je het in de warmere landen veel minder tegen. Daarom ben ik ook geneigd om te denken dat najaarsdepressie, of welke naam je er ook aan wil geven, wel degelijk bestaat.’

Jacques plaatst echter wel meteen een kanttekening bij dit standpunt : ‘Afgezien van iemands lichtgevoeligheid stelt zich de veel bredere vraag in hoeverre hij rekening houdt met zijn eigen ritme en hoe hij voor zichzelf zorgt. We staan er nooit eens bij stil of het jachtige tempo van de huidige maatschappij wel zo gezond voor ons is. Als je een maand lang onvoldoende slaapt, slecht eet en niet naar je lichaam luistert, krijg je last van depressiviteitsverschijnselen waar niet meteen diepgaande psychologische oorzaken achter moeten worden gezocht.’ Meer een lichamelijke kwaal dan een geestelijke aandoening, dus ?

Licht gemoed door meer licht ?

Volgens de jongste theorieën is SAD te wijten aan een verstoring van de biologische klok in onze hypothalamus en van het belangrijkste radertje in deze klok, het slaaphormoon melatonine. De afscheiding van melatonine wordt geremd door licht en gestimuleerd door de duisternis, zodat we makkelijker in slaap kunnen vallen. Daarom hebben mensen die in ploegendiensten werken of regelmatig naar een andere tijdzone reizen vaak last van slaapproblemen. Vandaar de gedachte dat lichttherapieën een gunstige invloed kunnen hebben op de vervelende gevolgen van dit soort onderbrekingen van ons natuurlijke ritme. SAD zou ook op die manier behandeld kunnen worden.

De remmende werking van licht (twee uur lang 2500 lux of een halfuur 10.000 lux) op de afscheiding van melatonine is al wetenschappelijk aangetoond. Ook bestaan er aanwijzingen dat mensen met een jetlag of met onregelmatige werktijden er baat bij kunnen hebben. Het nut van lichttherapieën voor de behandeling van stemmingsstoornissen blijft daarentegen sterk omstreden. Ook een medisch tijdschrift dat in 2005 alle onderzoeken naar dit onderwerp bundelde (*), kwam niet met het bevrijdende antwoord. Het bleek namelijk dat slechts 20 van de 173 studies die internationaal bekend waren aan de minimale wetenschappelijke criteria voldeden. Uit deze kleine groep van 20 kwam naar voren dat lichttherapieën hetzelfde resultaat opleveren als behandelingen met antidepressiva. Meer niet. Wel wezen de auteurs van het artikel erop dat het kleine aantal beschikbare onderzoeken naar lichttherapie er waarschijnlijk mee te maken heeft dat er geen grote financiële belangen mee gemoeid zijn en de farmaceutische industrie het dus laat afweten. Het is bekend dat de onderzoeken waar de serieuze wetenschappelijke bladen aandacht aan besteden nu eenmaal buitensporig veel geld kosten.

Zure appel

Heeft het nu wel of geen zin om je hoop op licht- of fototherapie te vestigen als de herfst weer alle fut uit je wegzuigt? Dr. Jacques ziet positieve resultaten bij de patiënten die er hun heil in zoeken, maar voegt er wel aan toe dat er moeilijk een onderscheid kan worden gemaakt tussen het rechtstreekse effect van de blootstelling aan licht en de mogelijke invloed van een gezondere levensstijl, een betere verzorging van jezelf en misschien zelfs simpelweg een placebo-effect.

Zoals eerder al gezegd kan niet worden geconcludeerd dat er echt sprake is van een depressie. ‘Bijna iedereen voelt zich minder vrolijk als het regent of de donkere wintermaanden weer zijn aangebroken, maar de meeste mensen bijten gewoon door de zure appel heen’, stelt Denis Jacques. ‘Op zulke dagen ren je niet meteen naar een psychiater. Je moet je pas zorgen maken als je lusteloosheid je langdurig parten speelt en je het gevoel hebt dat ‘de beker leeg is’. Mocht de diagnose dan inderdaad depressiviteit luiden, dan zijn er meestal diepere oorzaken in het spel en vormt het gebrek aan licht hooguit een verergerende factor. Lichttherapie kan helpen, maar mag niet het hoofdbestanddeel van de behandeling zijn. Die moet mijns inziens draaien om psychotherapie, zo nodig aangevuld met antidepressiva.’

Wandelen is gratis

Lichttherapie blijft een persoonlijke aangelegenheid : je wordt er niet voor vergoed en er bestaat ook geen officieel toezicht op. Wel zijn de apparaten steeds beter geworden en worden ze alsmaar kleiner. Soms bestaan ze uit niet meer dan een speciale bril. Maar dan nog moet je er 150 tot 400 euro voor neertellen. Dr. Jacques : ‘Elke ochtend een flink eind wandelen om zo van het daglicht te profiteren kost een pak minder en werkt waarschijnlijk even goed.’

Grijp ook niet te pas en te onpas naar het apparaat dat je in huis hebt gehaald. Te veel licht in de avonduren zou je hersenen op het verkeerde spoor kunnen zetten, zodat ze je lichaam het signaal geven dat het tijd is om op te staan, terwijl je nog geen oog hebt dicht- gedaan. De meeste apparaten zijn zo ontwikkeld dat ze geen schade aan de ogen kunnen veroorzaken, maar hun gebruik is bij sommige oogaandoeningen stellig af te raden. Je doet er dan ook verstandig aan eerst met je huisarts te overleggen alvorens naar de winkel te stappen. Koop liever niets via het internet, want daar bestaat geen controle op de werking en de schadelijkheid van de lichtstralen van de aangeboden apparaten.

(Karin Rondia)

(*) American. Journal of Psychiatry. april 2005. 162 : 4. Zie http://ajp.psychiatryonline.org