Het wereldwijde antibioticagebruik is de afgelopen jaren onrustwekkend gestegen. Volgens experts stevenen we af op een ramp. Hoe groot is het gevaar?
Tussen 2000 en 2015 is het wereldwijde antibioticagebruik bij mensen met maar liefst 39 procent toegenomen, zo blijkt uit een grote internationale studie. Dat is slecht nieuws. Overmatig antibioticagebruik bij mensen, maar ook dieren, maakt bacteriën resistent en bestaande antibiotica worden daardoor steeds minder bruikbaar.
Alexander Fleming, de uitvinder van het bacteriedodende penicilline waarschuwde er in 1945 al in zijn Nobelprijsspeech voor: er zal een punt komen waarop bacteriën resistentie zullen ontwikkelen tegen penicilline en andere antibiotica wegens overmatig gebruik.
Dat punt lijkt steeds dichterbij te komen. Eén van de voorspellingen is dat in 2050 een post-antibioticatijdperk zal aanbreken waarin er wereldwijd jaarlijks 10 miljoen mensen zullen bezwijken aan infecties die vandaag als ‘banaal’ worden beschouwd. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt zelfs dat de antibioticacrisis erger zal zijn dan de aidscrisis uit de jaren tachtig.
Een veralgemeende resistentie tegen antibiotica bij infecties als tuberculose, malaria, hiv en zelfs blaasontstekingen is niet ondenkbaar.
Bangmakerij of toch niet helemaal? ‘Je moet altijd rekening houden met de worstcasescenario’s’, vertelt professor huisartsengeneeskunde Dirk Devroey (VUB). ‘Een veralgemeende resistentie tegen antibiotica bij infecties als tuberculose, malaria, hiv en zelfs blaasontstekingen is niet ondenkbaar. Ook longontstekingen waren tot de Tweede Wereldoorlog dodelijk, maar dankzij antibiotica is dit niet meer zo. Daarom is het goed dat de WHO de vinger aan de pols houdt en anticipeert op mogelijke rampscenario’s zoals de ebolacrisis heeft aangetoond.’
De tijd dringt
De antibioticacrisis is een van de thema’s die de 194 lidstaten van de WHO inderdaadvan nabij opvolgen. De tijd dringt en het probleem wordt steeds nijpender. ‘We spreken niet meer van een toekomstig probleem, het falen van antibiotica is iets wat nu aan het gebeuren is’, aldus de WHO.
De cijfers tonen het zwart op wit. In 2012 raakten 2 miljoen mensen besmet met bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica en kregen 2,3 miljoen mensen het hiv-virus. Maar het aantal nieuwe hiv-besmettingen is sinds 2001 wel met 33 procent gedaald. Ter vergelijking: tussen 2005 en 2012 steeg het aantal gevallen van antibioticaresistente tuberculose in Afrika volgens de WHO met maar liefst 650 procent.
Vergeet niet dat wat vandaag als nieuwe therapie tot bij de patiënt komt, al 10 tot 12 jaar geleden als nieuwe onderzoekspiste is gestart.
De WHO wil enerzijds de wereld bewust maken dat ze anders moet omgaan met antibiotica en anderzijds duurzaam investeren in de strijd tegen resistentie. Vooral dat laatste is een pijnpunt. Terwijl gedurende de eerste 40 jaar van het antibioticatijdperk het falen van een antibioticum telkens werd gecompenseerd door een sterker medicijn, is de stroom van nieuwe antibiotica de laatste jaren opgedroogd. Volgens Stefaan Fiers van Pharma.be heeft dat te maken met de therapeutische noden van het moment. ‘Vergeet niet dat wat vandaag als nieuwe therapie tot bij de patiënt komt, al 10 tot 12 jaar geleden als nieuwe onderzoekspiste is gestart. Zo was de prioriteit tien jaar geleden de zoektocht naar een kankerbehandeling en niet zozeer nieuwe antibiotica. Omdat er vandaag een hogere nood is aan nieuwe geneesmiddelen om bacteriële infecties te bestrijden, zal het onderzoek ongetwijfeld een versnelling hoger schakelen.’
Complex en duur
Dat onderzoek is volgens pharma.be zeer complex, maar ook duur. Fiers verwijst onder meer naar initiatieven in het kader van het Innovative Medicines Initiative (IMI) dat voor de helft door de Europese Commissie en door de Europese farmaceutische industrie wordt gefinancierd. ‘Het is belangrijk dat nieuwe initiatieven samen met de bevoegde overheden worden uitgewerkt. Ontwikkelingstrajecten zijn duur en risicovol. Alleen door dat risico te delen of binnen een stabiel businessmodel te opereren biedt je de bedrijven voldoende incentive om de sprong te wagen. Het IMI is een mooi voorbeeld van een dergelijk “Public Private partnership”.’
Ook Devroey haalt het kostenplaatje aan als reden voor de vertraagde ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Maar er is meer: ‘We beschikken vandaag over goede antibiotica die zeer betaalbaar zijn. Het is belangrijk dat we die zo lang mogelijk gebruiken door bijvoorbeeld de dosissen op te drijven vooraleer er sterkere medicijnen op de markt worden gebracht. Zoniet dreigt al snel opnieuw resistentie. De huidige middelen fungeren dus als een soort beschermingsmechanisme.’
‘Superbacterie is niet de grootste bedreiging’
De farmasector pleit daarnaast voor een goed kader voor geavanceerde therapieën en biotechnologie. ‘Innovatieve therapieën gaan meer en meer in die richting. Daarom zijn duidelijke procedures nodig voor registratie en markttoegang. Innovatie is immers belangrijk omdat de superbacterie niet de grootste of zeker niet de enige gezondheidsbedreiging is waar de mens in de toekomst mee geconfronteerd zal worden’, zegt Fiers.
Wanneer een patiënt toch een antibioticum krijgt, is het van uiterst belang dat hij zijn kuur volledig uitneemt én aan de juiste dosering.
Tot slot blijven ook de huisarts én de patiënt een grote verantwoordelijkheid dragen in de strijd tegen resistentie. ’30 jaar geleden werd zelfs antibiotica voorgeschreven voor een eenvoudige keelontsteking. Daar zijn we gelukkig van afgestapt’, zegt professor Devroey. ‘Huisartsen worden nog steeds geadviseerd om anders om te gaan met antibiotica. Voor een lichte blaasontsteking kan bijvoorbeeld evengoed een urinair antiscepticum worden voorgeschreven. Wanneer een patiënt toch een antibioticum krijgt, is het van uiterst belang dat hij zijn kuur volledig uitneemt én aan de juiste dosering. Sommige mensen nemen de enkele pillen die overblijven in de verpakking alsnog in als ze opnieuw symptomen vertonen of geven ze gewoon door aan andere mensen.’
Devroey benadrukt tot slot het belang van het eigen immuunsysteem. ‘We lijken soms te vergeten dat ook ons eigen lichaam echt wel nog een bacterie kan bestrijden. Een persoon die geen hiv heeft, geen transplantatie heeft ondergaan, en dus over een gezond immuunsysteem beschikt, heeft niet altijd antibiotica nodig’, besluit hij.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
