Sterven in de heuvels

Korea verscheurd, de VS gedesillusioneerd en China adergelaten – triest resultaat van een oorlog waar ook duizenden Belgen en Nederlanders een aandeel in hadden.

De Zuid-Koreaanse marionet-tenclique heeft alle voorstellen voor een vreedzame vereniging met de Democratische Volksrepubliek Korea afgewezen en bovendien keer op keer de grens van de 38ste breedtegraad geschonden. De Democratische Volksrepubliek heeft daarom een tegenaanval bevolen, om de invasiemacht terug te dringen.’ Het zijn de woorden die Noord-Korea’s sterke man Kim Il-Sung voor de radio spreekt, uren nadat zijn troepen de grens met Zuid-Korea zijn overgestoken, 25 juni 1950.

Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog was Korea een Japanse kolonie. Daarna werd het land in twee bezettingszones verdeeld: het noorden kwam onder Russische invloed, het zuiden onder die van de VS. De verkiezingen van 1948 bestendigden de scheiding van het land. Met steun van de Sovjets werd in het noorden een communistisch eenpartijstelsel gecreëerd, met Kim Il-Sung aan het hoofd. De pers werd gelijkgeschakeld, banken, fabrieken en grondbezit tot staatseigendom gemaakt. In Zuid-Korea regeerde de autocraat Rhee Syng-Man, met steun van de Amerikanen, maar ook van de oude elite, waarvan een groot deel eerder met de Japanners gecollaboreerd had. Terwijl zijn leger slechts beperkt inzetbaar was, had Noord-Korea, krachtig ondersteund door Stalin, een enorme legermacht opgebouwd. Toen Kim Il-Sung tot de aanval overging, had hij 135.000 man onder de wapenen en een slagvaardige cavalerie en luchtmacht.

Dertien VN-lidstaten grijpen naar de wapenen

Zuid-Korea is net zomin als de Amerikanen op de aanval voorbereid. Op 29 juli is Seoel al in handen van de communisten. Niets lijkt hun opmars te kunnen stuiten. Begin augustus rest er nog slechts een bruggenhoofd rond de havenstad Pusan. Maar de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties besluit tot een tegenaanval, waarna dertien landen troepen naar Korea sturen. Het leeuwendeel daarvan is afkomstig uit de VS, gevolgd door Groot-Brittannië en Turkije, maar ook landen als India en Ethiopië sturen, evenals België en Nederland, contingenten, nogal eens met tegenzin maar onder toenemende druk van de Verenigde Staten. Het commando over de VN-troepenmacht berust bij generaal Douglas McArthur, de man die in de Tweede Wereldoorlog opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten in de Stille Zuidzee was. McArthur is nogal een gecompliceerd karakter en heeft een groot ego, maar het militaire handwerk beheerst hij als geen ander. In plaats van het benarde Pusan te versterken, zint hij op een grootscheepse amfibische operatie in de havenstad Incheon, ten westen van Seoel. In luttele weken zet zijn staf de operatie ‘Chromite’ op poten en op 5 september 1950 steekt McArthurs vloot van 260 schepen met 70.000 soldaten aan boord in Yokohama van wal. Tien dagen later bestormen Amerikaanse mariniers de kust van Incheon. Vergeleken bij de helse landingen op Iwojima of Okinawa heeft ‘Incheon’ wel iets van een manoeuvre. De VN-troepen stuiten niet op noemenswaardig verzet. Een dag later kunnen McArthurs troepen dan ook aan de opmars naar Seoel beginnen. Tegelijkertijd komt het in het bruggenhoofd Pusan tot een uitbraak. De Noord-Koreaanse troepen moeten zich terugtrekken. Op 29 september viert de interventiemacht in Seoel de overwinning. McArthur houdt bij die gelegenheid een pathetische toespraak: ‘Gesteund door de voorzienigheid van God hebben onze troepen onder het banier van de grootste hoop en inspiratie van de mensheid, dat van de Verenigde Naties, deze oude hoofdstad van Korea bevrijd.’ President Rhee vindt woorden van gelijk gewicht voor de legeraanvoerder: ‘In u eren wij de redder van ons volk.’

Maar McArthur en Rhee willen meer dan de bevrijding van Zuid-Korea en de toestand van voor de oorlog herstellen – ze willen de vijand in het noorden vermorzelen. Op 7 oktober overschrijden McArthurs troepen de 38ste breedtegraad. Als president Truman hem op 15 oktober voor een bespreking naar het Zuidzee-eiland Wake laat komen, verzekert de generaal hem dat een overwinning binnen handbereik is en er van China geen gevaar uitgaat. En dat terwijl Mao Zedong al op de dag dat het VN-leger Noord-Koreaans grondgebied betrad, besloten had een ‘vrijwilligersleger’ in te zetten om de aanval van de ‘VS-imperialisten’ af te slaan. Zonder dat westerse verkenningsdiensten er erg in hebben, trekken de Chinezen voor een grootscheeps offensief een legermacht van 130.000 man samen. Die is een stuk slechter uitgerust dan de VN-troepen, maar veegt toch zonder moeite het noorden schoon. Op 4 januari 1951 is Seoel voor de tweede keer in communistische handen. Later zal een Britse tankcommandant zich herinneren: ‘De terugtocht zal mij om drie redenen bijblijven: ijzige kou, stof en ontgoocheling.’

Er is wel beweerd dat de in het nauw gedreven McArthur nu een lijst met 34 nucleaire doelen in Noord-Korea en China opstelt – wat hij zelf zijn hele leven blijft ontkennen. Truman bevestigt in 1960 echter het gerucht: ‘Ja, hij wilde op China, het oosten van Rusland en meer van die gebieden atoombommen gooien.’

Vast staat evenwel dat McArthur conventionele aanvallen op de aanvoerroutes naar en industriegebieden in het Chinese achterland eiste en een escalatie van de Koreaoorlog op de koop nam. Begin april telegrafeert de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken aan de Britse ambassadeur in Washington: ‘Ons voornaamste probleem is McArthur. Hij staat een andere strategie voor dan de Verenigde Naties. Hij lijkt op een oorlog met China uit te zijn. Wij zijn dat niet.’ Op 11 april 1951 ontheft Truman generaal McArthur van het commando.

Bommenwerpers vliegen af en aan, veelal met napalm

Zijn opvolger is generaal Matthew Ridgway. Deze veteraan van de invasie in Normandië weet het aangeslagen moreel van de VN-troepen weer op te krikken en het voorjaarsoffensief van een 700.000 man sterk Chinees leger af te slaan. In de zomer van 1951 komt het front enige kilometers ten noorden van Seoel vast te zitten – te land is een volslagen patstelling bereikt. Maar in het luchtruim domineren de machines van de US-Airforce en van de Amerikaanse vliegdekschepen. Samen vliegen ze 720.000 aanvallen tegen de Noord-Koreanen en hun Chinese bondgenoten. Daarbij wordt meer napalm ingezet dan later in Vietnam. Ze treffen niet alleen militaire doelen, maar ook fabrieken, woongebieden en andere civiele voorzieningen. Exacte cijfers zijn er voor Noord-Korea niet, maar serieuze schattingen gaan ervan uit dat er bij de luchtaanvallen meer dan twee miljoen mensen het leven verloren.

Niet alleen bij bombardementen komen burgers om. Als de Noord-Koreanen Seoel innemen, executeren ze in het National University Hospital 700 mensen, terwijl daarbuiten hun commando’s stelselmatig jacht maken op politieke tegenstanders. Ook de Rhee-regering maakt zich schuldig aan massa-executies. De wreedste daarvan doet zich oktober 1950 voor in Sinchon, waar Zuid-Koreaanse eenheden tussen de 30.000 en 35.000 mensen vermoorden. Tot op de dag van vandaag zijn de VS-strijdkrachten niet geheel vrijgepleit van indirecte of zelfs directe betrokkenheid daarbij.

Als men op 10 juli 1951 over een wapenstilstand gaat onderhandelen, kiemt er hoop op vrede. Maar Rhee noch Kim Il-Sung of Mao streeft er oprecht naar de oorlog te beëindigen – de onderhandelingen verworden tot een ritueel. Nu begint een afmattingsconflict met kleine successen en grote verliezen. Beide kampen hebben zich ingegraven en als de Britse veldmaarschalk Alexander, een veteraan uit beide wereldoorlogen, Korea bezoekt, doet alles hem sterk aan zijn tijd in Vlaanderen denken.

De meeste VN-eenheden doen twee tot drie maanden dienst aan het front. Uit vrees voor een nachtelijke overrompeling door de Chinezen slapen de mannen met hun laarzen aan en ook ’s winters niet ín, maar óp hun slaapzakken. Een Brits dossier geeft de volgende schets van de vijand: ‘De Chinese infanterist beheerst het nachtgevecht als geen ander, is onverschrokken en heeft een ijzersterk moreel. In een ondeugdelijke uitrusting en slechte communicatiemiddelen stuit hij op zijn grenzen.’ De Chinezen hebben een goede reden om het gevecht naar de duisternis te verplaatsen. Dan kunnen de VN-troepen immers niet op hun luchtoverwicht steunen. Overdag leiden de Chinezen doorgaans het bestaan van ‘holbewoners’, in een stelsel van onderaardse gangen.

Als in Korea de wapens zwijgen, dreigt in Vietnam al een nieuwe oorlog

De wreedheid van deze stellingoorlog komt alleen al tot uitdrukking in de bijnamen die veel frontsectoren kregen: ‘Bloody Ridge’, ‘Heartbreak Ridge’ of ‘Pork Chop Hill’. De Slag bij Pork Chop Hill zal het laatste grootscheepse gevecht in de Koreaoorlog blijken. De heuvel met deze naam is een kleine, strategisch onbelangrijke voorpost van de VS-infanterie. Desondanks vallen de Chinezen hier op 16 april 1953 aan. Ze weten enkele flanken van de heuvel te veroveren, maar de Amerikaanse bevelhebber, generaal Arthur Trudeau, wil deze tot elke prijs behouden, aangezien de wapenstilstandsonderhandelingen in een beslissende fase zijn gekomen en de Amerikanen voor hun prestige vrezen. Dankzij omvangrijke versterkingen en zware luchtbombardementen dringt Trudeau de Chinezen terug, waarna hij de stellingen laat versterken. Op 6 juli vallen de Chinezen nogmaals aan en in de loopgraven komt het telkens weer tot verbitterde gevechten van man tot man. Uiteindelijk moeten de Amerikanen zich op 11 juli terugtrekken. Voor dit stukje aarde hebben dan 258 van hen, evenals 1.500 Chinezen, het leven gelaten.

Terwijl rond ‘Pork Chop Hill’ de strijd op z’n hevigst woedt, komt er eindelijk beweging in de wapenstilstandsonderhandelingen. Dwight D. Eisenhower, sinds januari 1953 president van VS, wilde de oorlog beëindigen en verhoogde de druk op president Rhee. Aan communistische zijde verloor Mao door de dood van Stalin op 5 maart 1953 een belangrijke bondgenoot. Chroetsjov, de nieuwe man in het Kremlin, wil tot een vergelijk komen. En zo wordt er na 575 bijeenkomsten op 27 juli 1953 eindelijk een wapenstilstand ondertekend. Korea blijft een verscheurd land, in tweeën verdeeld door een 250 kilometer lange gedemilitariseerde zone. Het zuiden blijft onder westerse invloed, terwijl in het noorden Kim Il-Sung de onbeperkte alleenheerschappij voortzet en tot de dag van vandaag de Amerikanen blijft tarten.

De Koreaoorlog bracht verandering in het strategisch denken van de VS. Die hadden tot dan toe in Europa het voornaamste toneel van de oorlog tegen het communisme gezien, maar nu richtte het Pentagon zich meer en meer op Azië, waar het gevaar van oprukkend communisme virulent werd. Vanaf 1950 werden de Fransen in Indochina ruimschoots van materieel voorzien in hun strijd tegen Ho Chi Minh. Toen Vietnam na de Franse nederlaag bij Dien Bien Phu in 1954 net als Korea in twee landen verdeeld raakte, ondersteunden de Amerikanen Zuid-Vietnam, dat zij als bolwerk tegen het communisme beschouwden. Een nieuwe oorlog in Azië wierp zijn schaduwen vooruit.