1623-2017 Reageren op de moderniteit

Pius IX 1846-1878 © ELECTA / LEEMAGE

Redactie Knack

25-04-2018, 19:00 Bijgewerkt op: 21-01-2021, 07:28

PIUS IX 1846-1878

Giovanni Maria Mastai-Ferretti zat van alle pausen, de eerste uitgezonderd, het langst op de troon van Petrus. Zijn bewind viel samen met de langzame eenmaking van Italië. Tijdens zijn pontificaat gingen de Pauselijke Staten voor de Kerk verloren en werd Rome bezet door Franse troepen. Hij had de leiding van de eenmakingsbeweging kunnen nemen, maar waagde zich daaraan niet uit vrees voor het liberalisme en het antiklerikalisme van de revolutionairen van het Risorgimento. Na het verlies van zijn wereldlijke macht zag hij zichzelf als de gevangene van het Vaticaan. Zo ontstond wat men de Romeinse kwestie heeft genoemd (zie p. xx). In 1854 kondigde hij het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis af. In 1864 veroordeelde hij in de Syllabus ‘alle moderne dwalingen’. In 1869 riep hij het Eerste Vaticaans Concilie bijeen (dat moest worden afgebroken) en verbood hij de katholieken deel te nemen aan het politieke leven in Italië. Bij zijn dood liet hij een Kerk achter die verscheurd was tussen aanhangers van de moderniteit en ultraconservatieven. In 2000 werd hij door Johannes Paulus II zalig verklaard.

Benedictus XV 1914-1922© RUE-DES-ARCHIVES

LEO XIII 1878-1903

Gioacchino Pecci was een groot intellectueel en verstond de tekenen van zijn tijd. Hij normaliseerde de relaties met Duitsland, België, Zwitserland, Rusland en Frankrijk en steunde openlijk de Franse republiek. In de encycliek Rerum Novarum (1891) gaf hij de katholieken het antwoord waarop ze wachtten aangaande de sociale mistoestanden waartoe de Industriële Revolutie had geleid.

PIUS X 1903-1914

Na een intellectuele paus kwam er een geestelijke herder: Giuseppe Sarto. Hij steunde grotendeels op zijn staatssecretaris, Rafael Merry del Val. In 1905 veroordeelde hij de scheiding van Kerk en staat in Frankrijk en Portugal. Hij bestreed het modernisme in al zijn vormen. Hij werd door Pius XII heilig verklaard. Zijn lichaam werd gebalsemd en zijn gezicht bedekt met een gouden masker.

BENEDICTUS XV 1914-1922

Giacomo della Chiesa was paus tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zijn verzoeningspogingen en zijn oproep tot een kerstbestand mislukten en vielen niet in goede aarde bij de katholieken in de geallieerde landen.

PIUS XI 1922-1939

Met de Akkoorden van Lateranen (1929) herstelde Achille Ratti de relaties tussen het Vaticaan en Italië en kwam er een eind aan de Romeinse kwestie. Hij moedigde de missionering aan en veroordeelde in 1926 de Action Française (waarvoor religie slechts een hulpmiddel voor de politiek was) en in 1937 het hitlerisme (in de encycliek Mit brennender Sorge) en het atheïstisch communisme (in de encycliek Divini Redemptoris).

PIUS XII 1939-1958

Eugenio Pacelli was paus tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sinds 1945 is al veel inkt gevloeid over zijn ‘oorverdovende stilte’ over het lot van de joden in die oorlog (zie p. xx). Hij zag ook hoe christenen in communistische regimes vervolgd werden. Hij maakte een eind aan de beweging van de priester-arbeiders en versterkte het centralisme van de Vaticaanse Kerk. In 2000 zou een proces van zaligverklaring beginnen, maar dat werd uitgesteld.