Finse koeien

De winst van populistische partijen heeft ook met de ongrijpbare dreiging te maken die als een zwaard van Damocles boven de samenleving hangt.

Twintig jaar geleden hield de Sovjet-Unie op te bestaan en daar zijn weinig mensen rouwig om. Het was toen de laatste fase in een proces. De Muur in Berlijn was gevallen en het IJzeren Gordijn opgerold. De Midden- en Oost-Europese landen hadden de oude mantel van de schouders geschud en het Sovjetrijk zelf was al helemaal uit elkaar gebrokkeld. Er kwam definitief een einde aan de verdeling van de wereld in twee blokken, die elkaar met nucleaire afschrikking in evenwicht hielden.

Francis Fukuyama kondigde het einde van de geschiedenis aan, maar we weten ondertussen dat we vervolgens niet in het paradijs terechtkwamen. De schrik voor kernraketten en oprukkende tanks maakte in de volgende twee decennia geleidelijk plaats voor een meer existentiële angst: in een wereld zonder kampen staat de samenhang onder druk. De globalisering had het onverwachte effect dat gemeenschappen muren proberen op te trekken, zoals middeleeuwers dat deden rond hun steden om de vijand buiten te houden.

Neem het resultaat van de parlementsverkiezingen in Finland, tien dagen geleden. Een populistische partij, de Echte Finnen, haalde in één klap bijna twintig procent van de stemmen. Dat deed ze onder meer met een campagne tegen het Europese steunfonds dat schuldenlanden zoals Portugal en Griekenland uit de nood moet helpen. Finse koeien worden in Finland gemolken, zei partijleider Timo Soini, om uit te leggen waarom hij niet wil dat Fins belastinggeld naar de Portugezen gaat.

De schrik die mensen bevangt, is ook begrijpelijk. De dreiging is ongrijpbaar geworden. Mensen hebben het gevoel dat diegenen die ze hebben verkozen geen greep hebben op de omgeving die ze verondersteld worden te besturen. De schuldencrisis hangt, bijvoorbeeld, als een zwaard van Damocles boven de hoofden en verlamt de overheden. Het is alleen duidelijk wie de prijs betaalt. Er wordt zo ongeveer algemeen aanvaard dat besparingen, helaas, ten koste moeten gaan van programma’s die de zwakste medemens helpen. Onderwijs en gezondheidszorg gaan op de schop. Als er niet wordt ‘hervormd’, luidt de boodschap, slaan de ongrijpbare financiële markten de bodem weg uit wat er nog aan maatschappelijke zekerheid overblijft.

Dat is de vrees waarmee mensen leven. Timo Soini zei in zijn campagne niet dat zijn Finse koeien zo veel melk geven omdat ze met gemak ook op andere dan Finse weiden kunnen grazen. Finse bedrijven zoals Sanoma en Nokia konden ook alleen die vlucht nemen omdat ze vrij konden bewegen binnen de grote Europese ruimte, en daarbuiten. Voor wat, hoort wat.

Maar ook meer traditionele partijen brengen die genuanceerde boodschap niet meer: je wint er geen stemmen mee. Het mag daarom niet verbazen dat vooral die partijen scoren die een portie euroscepsis combineren met een scheut angst voor open grenzen. Van de Echte Finnen in het noorden tot de Italiaanse Lega Nord in het zuiden. Het zal ook niet de gladde Portugees Jose Manuel Barroso zijn, die de mensen van het tegendeel overtuigt. Die boezemt toch echt niet meer vertrouwen in dan een verkoper van tweedehandsauto’s – om die oude vergelijking maar eens te gebruiken.

Hubert van Humbeeck