Expo: OnGELOOFlijk! Van hemel, hel en halleluja

Het Museum Kortrijk 1302 ontwierp een expo rond anderhalve eeuw volksgeloof.

Het Museum Kortrijk 1302 ontwierp met OnGELOOFlijk! Van hemel, hel en halleluja (*** 1/2) een expo rond anderhalve eeuw volksgeloof.

God zal ’t u lonen met erreweten en bonen

OnGELOOFlijk! wil de devotionele praktijken in beeld brengen en tegelijkertijd wil men daarbij hedendaagse afgeleiden en het bijgeloof betrekken. Het begint met foto’s van Lieve Blancquaert waarop tatoeages van Kortrijkzanen een hoofdrol krijgen. In de gesprekken die Blancquaert modereerde, wordt duidelijk dat mensen die zich van het instituut kerk afgekeerd hebben, hun particulier geloof niet per definitie opgegeven hebben. Ronduit niet-gelovigen tooien zich dan weer met onversneden christelijke symbolen. In die eerste zaal herinneren enkele kubieke meters gesuikerde mariaatjes aan de mercantiele geest van de kerk. De relikwieën die we wat later op de promenade zien, mogen ook tot die categorie gerekend worden. Of wat dacht u van een Heilige Heer in de vorm van een USB-stick, of als een miraculeus actiefiguurtje? Turns water into wine! We kunnen het zo gek niet bedenken, of de lui van de klerikale merchandising bedachten het. Parafernalia in excelsis Deo.

Voor deze expo kon de Kortrijkse erfgoedcel zich bedienen van de collecties van de Stedelijke Musea en er was een samenwerking met de integratiedienst en andere organen. De scenografie werd smaakvol opgevat met een gezonde mix van woord, beeld en klank. Men wisselt af zonder ooit zwaar op de hand te worden, al zijn de kerkelijke gezangen toch van dien aard dat we aan dat laatste durven te twijfelen. Wat opvalt, is dat de tijd van de grote devotie bevreemdend werkt – we zien bijvoorbeeld beelden van een viering van Onze-Lieve-Vrouw van Groeninge uit 1952. En toch betreft het een tijd die helemaal niet zo veraf staat. Hoe snel veranderen de dingen, de maatschappij , de zeden. Die achterhaalde realiteit kan overigens geen kwalijke evolutie zijn.

Tussen 1850 en 1960 voerde men in Kortrijk jaarlijks processies op. De Heilig Haarprocessie of de Heilig Sacramentsprocessie lokten vele mensen. Het gedachtegoed dat toen door velen gedragen werd, is verschrompeld – zie de foto van de menigte op de Kortrijkse Grote Markt in 1929 bij de toewijding van Kortrijk aan het Heilig Hart van Christus. Christus imperat: strijdbaar, eensgezind, gelukkig? De nostalgische beelden in zwart-wit hebben iets huiveringwekkend. De kerk schafte in 1960 processies af, andere optochten verloren de belangstelling van het publiek. Het afschaffen omwille van het dubieuze volksgeloof bleek tactisch een beroerde zet. Het is net dat volksgeloof dat in onze contreien nog enigszins leeft. En dan misschien nog eerder vormelijk dan geestelijk. Het is waarschijnlijk een studie waard.

Religare

Of deze tentoonstelling tot verregaande discussies zal leiden, is maar de vraag. De erfgoedcel koos ervoor om geen statements te doen en enkel een beeld van de religieuze verering in de omgeving van Kortrijk te presenteren. Maar waarom zou men met het geleverde onderzoek niet enkele zinnige hypothesen op de wereld loslaten? Laten we wel wezen: dit is een prima expo. Heel wat beelden zijn goed gekozen, het ritme zit goed, het concept deugt. Maar we missen soms de angels in het stuk, het kritische venijn. Het oproepen van een relatief jeugdig religieus verleden heeft men beeldig aangepakt. Het weeë verleden, met soms fanatieke overtuiging, en de collectiviteit gepaard met de onwankelbare geloofsovertuiging spreken meermaals uit het diverse beeldmateriaal.

Niet alle hedendaagse mutaties van het geloof zijn daarentegen even boeiend . We kunnen ons moeilijk van de indruk ontdoen dat een exclusieve focus op het historische volksgeloof een nog rijker en vooral pregnanter beeld zou opgeleverd hebben. De links naar anno 2010 via bijvoorbeeld modeontwerpers of designers die vormelijk door het geloof beïnvloed zijn, dragen niet genoeg bij tot het verhaal. Niet in de verwijzingen naar het nu blinkt deze expo uit, wel in het beeld van vroeger en de discrepantie tussen toen en nu. Is het niet al te politiek correct om andere geloofsovertuigingen dan de christelijke te willen incorporeren zonder er echt ruimte voor te maken? Zij zijn een inherent deel van het hedendaagse volksgeloof in een stad als Kortrijk, en daarom verdienen ze een bredere aanpak. Enkele verwijzingen naar de islam zijn te summier en al te formeel. Dit is een gemiste kans.

Voor kaarsen van Broeder Isidoor hoeft u maar 4 euro op te hoesten en een fotootje met lijst gaat voor 5 euro over de toonbank. Don Bosco – de jeugdvriend – duikt op in een christelijke strip, en met een skateboard met de beeltenis van de Maagd zal de jeugd vast geen blauwe plekken oplopen. Gelukkig vergat men het ludieke aspect niet.

OnGELOOFlijk! Van hemel, hel en halleluja
Tot 9 januari
Museum Kortrijk 1302
Begijnhofpark
Kortrijk
Website

Matthias Depoorter