Expo: Juan de Flandes en het Mirafloresretabel. Gesignaleerd en opgespoord

16-09-2010, 11:54 Bijgewerkt op: 21-01-2021, 08:02

Het mysterie rond Juan de Flandes’ polyptiek heeft men in Gesignaleerd en opgespoord (****) doorbroken.

Het mysterie rond Juan de Flandes’ polyptiek heeft men in Gesignaleerd en opgespoord (****) doorbroken.

Opstelling

Eén rechthoekige zaal, vier schilderijen, een reproductie en didactisch materiaal zijn genoeg om 4 Knack-sterren waard te zijn. Een spannend verhaal, goede werken, mysterie en kundige uitleg zijn de essentiële ingrediënten van deze intieme opstelling.

Vergis u niet: er valt genoeg te beleven. Het Museum Mayer van den Bergh nam de tijd om iets over het restauratievak te vertellen. Teksten, beelden en allerlei materialen zoals pigmenten en borstels maken het vak aanschouwelijk. Van de grondige, natuurwetenschappelijke bestudering van de schilderijen, die de kennis van de ontstaansgeschiedenis en de huidige conditie prijsgeeft, tot het reinigen van het oppervlak, het wegnemen van oude vernis en het reversibel opvullen van lacunes: men doet het uit de doeken. Dat soort van werkzaamheden is bij oude schilderijen de standaardprocedure – tenminste als er geld voorhanden is.

Degelijke voorlichting inzake onderzoek, conservatie en restauratie is een must. Als we als museumbezoekers in de zalen fonkelende laatmiddeleeuwse panelen bewonderen, dan zit daar een minder romantisch verhaal achter. Schilderijen zijn gedoemd om te vergaan, die kwalijke evolutie uitstellen, is de taak van het museum. Wat we vervolgens op de tekstbordjes te lezen krijgen, is niet altijd testamentaire waarheid en bekwam men niet in een handomdraai. Kunstgeschiedenis is een moeilijke discipline.

Miraflores

500 lange jaren na de voltooiing van het Mirafloresretabel weten we dat het in oorsprong een vijfdelig altaarstuk betrof. In 2003 dook de missing link op in de depots van het Nationaal Museum in Belgrado. Al in de jaren 1970 vond men in de fototheek van het Szepmüvészeti Múzeum in Boedapest een foto van het luik. De conservatrice vermoedde toen een link met Juan de Flandes en het Mirafloresretabel. Pas in 2003 vond men het eigenlijke stuk in Belgrado.

Het KIK in Brussel restaureerde het ietwat zieltogende paneel. Eén van de prestigewerken in het Museum Mayer van den Bergh is één van de andere zijluiken van de polyptiek. Met zijn vieren worden ze nu sinds onheuglijke tijden met elkaar geconfronteerd. Kleine domper is het feit dat het middenpaneel de reis niet heeft gemaakt.

Het klooster van Miraflores, een kartuizerklooster nabij het Spaanse Burgos, fungeerde als mausoleum voor Johan II van Castilië (1405-1454). Het was een regelrecht schrijn voor kunst uit de Zuidelijke Nederlanden – Rogier van der Weydens werk was er bijvoorbeeld thuis. Dochter Isabella (1451-1504) gaf het Mirafloresretabel met scènes uit het leven van Johannes de Doper in opdracht. In de negentiende eeuw schaften de Fransen het klooster af, waarna de panelen elk afzonderlijk hun weg naar de kunstmarkt vonden.

De maker
Het heeft iets sprookjesachtig zoals de panelen uit alle windstreken komen: Antwerpen, Cleveland (The Cleveland Museum of Art), Madrid, Genève (Musées d’Art et d’Histoire ) en Belgrado. Het wonderlijke centrale paneel dat in een privécollectie in Madrid huist, is zoals gezegd niet op de afspraak. De fotografische reproductie is wel van goede kwaliteit.

Juan de Flandes (? – 1519), bedenker en maker, blijft echter de ongrijpbare schakel in het verhaal. De Vlaamse Primitief die in Spaans Castilië voor Isabella de sterren van de hemel schilderde, blijft een raadsel. Rond 1500 maakte hij het stuk, maar wat hij daarvoor uitvrat, is niet duidelijk. Men vermoedt dat hij uit de Nederlanden afkomstig was, en er zijn schildersopleiding genoot. Verder reikt onze kennis niet. Mayer van den Bergh laat zijn penseel op no-nonsense wijze schitteren en dat is al heel wat.