Expo: Geen schuld, wel straf

Het Gentse Museum Dr. Guislain gaf aan fotograaf Lieven Nollet de opdracht om de condition humaine van geïnterneerden te bestuderen. (Geen schuld, wel straf (****))

Het Gentse Museum Dr. Guislain gaf aan fotograaf Lieven Nollet de opdracht om de condition humaine van geïnterneerden te bestuderen.

Programma

“Internering is voor het leven, dit duurt al 20 jaar, ik kom gewoon niet meer voor de commissie. Ik geloof ook niet in de geplande hervormingen.”

Dit is kunst met een boodschap, in die zin dat men het debat rond deze problematiek op gang wil trekken of tenminste niet wil laten uitdoven. Voor wie meent dat kunst zich ver van enige sociale of politieke boodschap of enig programma dient te houden: u zult het niet merken, daarvoor zijn de foto’s gewoon te sterk.

Nollet maakte niet zomaar wat vrijblijvende kiekjes: hij ging in gesprek met de geïnterneerden; liet hen achteraf het werk zien en was nieuwsgierig naar hun mening – niet zelden gedachten die scherper en juister zijn dan een criticus zou kunnen bedenken. “De boekjes kennen ze, en theorieën maken ook. Maar kennen ze de mensen? Echt luisteren doen ze niet.”

In de catalogus heeft men het over een paradox tussen de natuurlijke behoefte van een mens aan (nest)warmte en het klinische systeem van de internering waarbij de veiligheid van de medemens op de eerste plaats komt en voor warmte in het leven van de geïnterneerde geen plaats is. Het kritieke punt is dat zij er niet thuishoren.

Geïnterneerden zijn mensen die iets strafbaar uitgevreten hebben, maar die omwille van verstandelijke condities niet verantwoordelijk geacht worden voor het misdrijf. Niet verantwoordelijk, maar wel opgesloten: wel straf, geen schuld. Deze mensen zijn gebaat bij een psychische behandeling, eenzijdige opsluiting in een gevangenis kan in dit verband niet een juist antwoord zijn. Om en bij de duizend mensen met een psychische stoornis zouden in gevangenissen geplaatst worden. Als we weten dat die overbevolkt zijn, dan kan een bijkomende adequate behandeling voor die personen nauwelijks aan de orde zijn. Men spreekt over “vergeetputten” en “schuldig verzuim”.

Het bakleven in het gezicht

Beelden zijn soms frappanter dan mondelinge getuigenissen; ze werken op een ander niveau. We zien het bakleven in het gezicht van de mensen. Of ze het nu willen of niet, iets van die bewegingloosheid heeft zich in hun gezicht of pose genesteld.

De eigenzinnige ophanging klaart de klus: werken zijn rechts, links, boven of onder op de muren gepositioneerd. Ritmisch gaat het vlot, en daarbij slaagt men erin om de claustrofobie over te brengen. Wat Nollet met tegenlicht aanvangt, is ronduit knap en spannend. In grauwtinten componeerde hij een verhaal waarin twee zaken feilloos bereikt worden: het weeë gevoel van opsluiting opwekken en de inmates hun persoonlijkheid gunnen en die tegelijkertijd vatten.

De pure portretten zijn net iets minder. Het is het stukje kamer dat de gekiste sfeer weergeeft. Attributen in de cel van de geïnterneerde helpen om het verhaal te construeren. Daar waar ze ontbreken, en er een “naakt” portret gemaakt werd, boet men net iets aan kwaliteit in. Een vrouw op een bed is prima geportretteerd, en daar is esthetisch en inhoudelijk niets mis mee – iets van de persoonlijkheid van de eenzame vrouw wordt gecommuniceerd – maar het beeld overtuigt niet zoals de foto waarop de ogen van een man je via een kijkgat viseren dat doet.

Het groezelige interieur dat net iets te veel intimiteit lijkt prijs te geven; vogeltjes die het baasje niet de rug zullen toekeren; het uitzichtloze staren door een raam. Dit veronachtzaamde universum komt wel heel dichtbij, soms intrigerend dichtbij. De grisailles van Nollet registreren een meedogend verhaal: wel straf.

Geen schuld, wel straf
Tot 12 september
Museum Dr. Guislain
Jozef Guislainstraat 43
Gent
Website

Matthias Depoorter