Expo: Alina Szapocznikow. Sculpture undone, 1955-1972

WIELS brengt hulde aan de onbekende beeldhouwster Alina Szapocznikow (****).

Wiels brengt hulde aan de onbekende beeldhouwster Alina Szapocznikow.

Retrospectief

De volstrekt obscure Alina Szapocznikow (1926-1973) krijgt in WIELS een uitgekiende retrospectieve tentoonstelling, die daarna naar Los Angeles, Ohio en het MoMA in New York reist. Het is bijzonder lucide om Alina Szapocznikow. Sculpture undone, 1955-1972 (****) in Vorst te laten neerstrijken.

Men zegt dat Szapocnikow in Polen een legende is, maar behalve in haar vaderland en bij kenners wereldwijd, geniet ze niet de reputatie die haar toekomt. Deze tentoonstelling is dan ook een van de zeldzame overzichten van haar werk buiten Polen. Haar experimentele sculpturen voelen zich niet thuis in een afgemeten kunsthistorisch vakje, en ook dat was een rem voor haar bekendheid. WIELS heeft twee etages veil voor de Poolse en men eindigt in de nok van het gebouw met een stuk archief waarin vooral foto’s kunstenares en werk duiden.

Nouveau Réalisme

Alina Szapocznikow overleefde in Bergen-Belsen de onuitsprekelijke gruwel van de Holocaust, maar overleed vroegtijdig aan kanker. Het wankele lichaam werd het knooppunt van haar existentialistisch getinte werk. In de vroege jaren ’60 begaf ze zich naar Parijs, naar de hippe kring van de Nouveaux Réalistes. Ze zou Frankrijk nooit meer verlaten.

Het Nouveau Réalisme was een los-vaste groep individuen met kunstenaars zoals Yves Klein (1928-1962), Jean Tinguely (1925-1994), Arman (1928) en Niki de Saint-Phalle (1930) die als voorlopers van de Amerikaanse pop-art beschouwd kunnen worden. Eén van hun gemeenschappelijke dada’s was het recupereren van gebruiksvoorwerpen – vaak van industriële makelij. Men had een aversie voor de gevestigde waarden en voorschriften van de academische kunst en voor de toentertijd zeer populaire abstracte schilderkunst.

Bij Szapocznikow zou die filosofie zich uiten in een subversief gevecht tegen de almacht van het marmer en het perfecte lichaam. Smetteloos gebeitelde naakten conflicteerden met haar traumatische visie. Ze gaan voorbij aan de “paradoxen en absurditeiten” van het mens-zijn, die adequater worden gecommuniceerd door wankele, verbrokkelde of gefragmenteerde lichamen of lichaamsonderdelen. Tijd voor een vernieuwde kunst dacht Szapocznikow. De Poolse was een outsider die ook surrealistische en feministische elementen in haar discours opnam: moeilijk te catalogeren dus.

Wankel lichaam

Met niet-gebruikelijk materiaal als polyester ontstonden ambigue lichaamssculpturen, met grimmig pulserende zenuw. Ze morrelde aan vorm- , materiaal- en decorumvoorschriften. Szapocnikow moet nogal een rusteloze kunstenaarsziel gehad hebben, zo divers is haar oeuvre. Van klassiek ogende bronzen, een Rolls Royce in roze marmer uit Portugal, afgietsels van volumineuze buiken en borsten tot omzwachtelde eenzame figuren. Marmer combineerde ze complexloos met polyester.

Tijdens de laatste jaren van haar leven doken ook sporen van de terminale kanker in de polyestersculpturen op. Tumeurs personnifiées uit 1971 is zo’n voorbeeld. Mensenhoofden liggen verspreid op een tapijt van kiezels: kil en huiveringwekkend. Een aanschouwer kan ook niet om het gegeven van haar traumatische ervaringen onder het regime van Hitler. Die historie zindert onderhuids in heel wat werken door, zonder dat haar oeuvre er volledig door gedetermineerd wordt. Kunst enkel herleiden tot de biografie van de maker is een kwalijke gewoonte.

Guitigheid manifesteert zich dan weer in lippenlampen of in borsten op een fruitschaal, alsof het een dessert betreft. Vrouwentorso’s en hier en daar de verschijning van een fallus: wankele en vergankelijke lichamen met sporen van een verleden, met onuitwisbare tattoos. Het zijn ook vaak onbeholpen ogende objecten. Het bronzen beeld Ekshumowany (Exhumed) uit 1957 is een soort lugubere en bevreemdende Torso Belvedere. Luchtigheid enerzijds, en tegelijkertijd sporen van deformatie of zelfs van martelpraktijken.

Szapocznikows werk oogt soms onschuldiger dan het is: pop-art met vlijmscherpe weerhaken. Haar particuliere gevoeligheid en mentale onrust leidden tot een vernieuwde, ambigue kunst, die al te weinig bekendheid geniet.

Alina Szapocznikow. Sculpture undone, 1955-1972
Tot 8 januari
WIELS
Van Volxemlaan 354
Brussel
Website

Matthias Depoorter