Een wapenwet alleen volstaat niet

Strenge wapenwetgeving zou eigenlijk niet ter discussie moeten staan, maar het is niet de enige voorwaarde om een duurzame geweldloze samenleving op te bouwen.

Naar aanleiding van de massamoord in een basisschool in Newtown laait de discussie over de verstrenging van wapenwetten opnieuw hoog op. Straffe uitspraken stapelen zich op. De voorzitter van Gun Owners of America merkte bijvoorbeeld op dat voorstanders van strengere wapenwetten bloed aan hun handen hebben, omdat de slachtoffers zich niet konden verdedigen. Andere argumenten in het debat klinken bekender in de oren en zijn minder grof.

Aan de ene kant: “Het zijn niet de wapens die mensen doden, maar de mensen“. En aan de andere kant: “Dat mensen vuurwapens hebben, doet ze gemakkelijker doden“. We moeten voorbij zo’n slagzinnen kijken om de problemen daadwerkelijk aan te pakken. Wat gruwelijke incidenten als dat in Newtown aantonen, is dat een strenge regulering van vuurwapenbezit en -gebruik nodig is. Maar er zijn meer stapstenen nodig naar een geweldloze samenleving.

Steekvlampolitiek

Het debat over strengere wapenwetten laait meestal op na gruwelijke massamoorden zoals die in Newtown. In België bleek dat ook na de aanslagen door Hans Van Themsche en Nordine Amrani. Die incidenten geven ons een stomp in de maag en zijn (gelukkig) soms een shocktherapie voor hoognodige acties. Om doeltreffend te zijn, nemen we echter ook best het bredere kader en diepere analyses mee.

Om het meteen concreet te maken: ondanks de recente gruwel, mogen we niet vergeten dat in de VS de meeste vuurwapendoden vallen in de achtergestelde, verarmde wijken van de grootsteden, waar drugs en vuurwapens bijzonder vlot circuleren. De lakse Amerikaanse wapenwetgeving legt in die arme stadswijken brede boulevards open voor vuurwapencriminaliteit.

Een strenge wapenwet redt levens

Het is bij het debat over wapenbezit belangrijk om het onderscheid te maken tussen vuurwapendoden door massa-aanslagen, doodslag in de relationele sfeer en criminaliteit in arme stadswijken, omdat deze fenomenen andere oorzaken hebben. Ze vereisen dus ook niet noodzakelijk hetzelfde pakket beleidsmaatregelen.

Een algemeen uitgangspunt is wel dat een strikt regelgevend kader voor wapenbezit van cruciaal belang is om eender welk veiligheidsaspect van de samenleving in de hand te hebben. Een strikte wapenwet beheert niet alleen de risico’s van particulier wapenbezit, maar laat ook toe op een efficiënte manier de vuurwapencriminaliteit tegen te gaan. Een goede wapenwet zet immers een muur tussen legaal en crimineel bezit.

Bovendien kan een strikte wapenwet een rol spelen in het terugdringen van gewelddadige overlijdens in een samenleving. Onderzoek toont aan dat er een verband bestaat tussen de omvang van het wapenbezit en de mortaliteit in een samenleving. Concreet: hoe meer wapens, hoe meer doden. In Amerika toont zich dit heel duidelijk. Maar – en er is een maar – hiermee zijn we er nog niet. Dat er een verband bestaat, betekent niet dat het wapenbezit op zich de enige oorzaak is van het hoge aantal doden door geweld.

Duurzaam geweldloos

De mortaliteit door geweld wordt niet alleen bepaald door de beschikbaarheid van vuurwapens. Geweldplegers kunnen naar andere wapens grijpen indien ze niet direct vuurwapens in handen krijgen. Er zijn dan ook diepere oorzaken voor het geweld, bijvoorbeeld psychologische, sociaaleconomische of cultuurhistorische factoren. In de VS bestaat er bijvoorbeeld een heel specifieke wapen- en geweldcultuur, zijn de sociaaleconomische breuklijnen erg diep, en lopen de algemene criminaliteitscijfers hoog op.

We mogen er dan ook niet van uitgaan dat een striktere wapenwet in de VS op zich zal volstaan om er het probleem van maatschappelijk geweld aan te pakken. Beleidsmakers moeten ook kijken naar structurele ongelijkheden en de bredere oorzaken waarom jongeren met sociale en psychologische problemen naar geweld grijpen. Een strikte controle op wapenbezit is cruciaal, maar het debat over geweld in de maatschappij mag niet verengd worden tot wapenwetten alleen.

Strenge wapenwetgeving zou eigenlijk niet ter discussie moeten staan, maar het is niet de enige voorwaarde om een duurzame geweldloze samenleving op te bouwen.

Maarten Van Alstein is onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut, een onafhankelijk instituut voor vredesonderzoek bij het Vlaams Parlement