Duitse motor sputtert na deelstaatverkiezingen Beieren

Bondskanselier en CDU-voorzitter Angela Merkel en CSU-voorzitter en minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer. © REUTERS
Lotte Debrauwer
Lotte Debrauwer Medewerker Knack

In de Duitse deelstaat Beieren verloor de CSU dit weekend haar absolute meerderheid. De schokken zijn voelbaar tot in Berlijn: kan Merkel aanblijven en de regering bijeenhouden?

De CSU, de zusterpartij van de CDU van bondskanselier Angela Merkel, staat traditioneel heel sterk in Beieren. Sinds 1950 bestuurt de partij de economisch sterke deelstaat op enkele uitzonderingen na met een absolute meerderheid. De CSU kreeg afgelopen weekend dan ook een flinke dreun bij het kwijtspelen van die meerderheid. De partij verliest 12,1 procent en blijft met haar 35,6 procent onmisbaar voor het vormen van een coalitie.

Toch kan het slechtste resultaat in 50 jaar tijd enkel en alleen als gezichtsverlies worden beschouwd. De CSU verliest vooral kiezers aan de Freie Wähler (180.000 stemmen, FW) , Alternative für Deutschland (180.000 stemmen, AfD), en de Groenen (200.000 stemmen). Die laatsten kunnen vooral meer kosmopolitisch ingestelde kiezers afsnoepen die vinden dat de CSU zich te hard opstelt op het vlak van migratie.

De Groenen zijn duidelijk de winnaars van deze verkiezingen: ze behalen 18,3 procent, een sterke stijging van 9,7 procent tegenover hun vorige resultaat. Ook de FW stijgen 2,5 procent en zetten een mooie score van 11,6 procent neer. Het is een conservatieve lijst die ideologisch het dichtst ligt bij de partij van Horst Seehofer, voorzitter van de CSU en minister van Binnenlandse Zaken. Er wordt dan ook verwacht dat Markus Söder (CSU), de minister-president van Beieren, die partij zal aanspreken om een coalitie te vormen.

De Groenen ziet hij inhoudelijk niet haalbaar en met AfD weigert hij in een deelstaatregering te stappen. Bovendien wil hij zich liever indekken voor verlies langs rechts dan langs links. Potentiële versterking van deze coalitie zou kunnen liggen bij de liberale FDP, die 5 procent van de stemmen haalt. Dat zou een stabiele meerderheid betekenen van 123 zetels op 205.

AfD breekt geen potten

De AfD-score is al bij al niet bijster indrukwekkend. De extreemrechtse partij scoort goed maar verliest licht tegenover de nationale verkiezingen van vorig jaar. Alhoewel ze zeker en vast heel wat kiezers weet los te wrikken van de CSU, kunnen we niet spreken over een opmars van extreemrechts in de Beierse deelstaat.

De sociaaldemocratische SPD daarentegen behaalt een historisch laag resultaat van 9,7 procent. Op links biedt het groene project blijkbaar meer perspectief dan het sociaaldemocratische: maar liefst 200.000 kiezers ruilden groen in voor rood op het stembiljet afgelopen zondag. De SPD betaalt de prijs voor haar regeringsdeelname met de CDU-CSU op nationaal niveau: het kraakt en sputtert langs alle kanten binnen de ‘Groko’ (grote coalitie).

Voorzitster Andre Nahles (SPD) eist dat het geruzie tussen de zusterpartijen CDU en CSU ophoudt. Maar ook bij de sociaaldemocraten zijn er al geruime tijd strubbelingen. Maar liefst 88 procent van SPD-aanhangers zien hun partij liever naar de oppositie verkassen. De kans dat dit gebeurt is echter miniem, omdat de angst op een nog zwaardere electorale afstraffing bij het opblazen van de huidige coalitie de sociaaldemocraten verlamt.

Het einde van Merkel wordt al jaren voorspeld

Het verlies van de CSU komt in geen enkel opzicht als een verrassing. Duitslandkenner Dirk Rochtus ziet drie redenen voor het CSU-debacle van zondag: ‘Eerst en vooral is er demografie. De kerkelijke, traditioneel landelijke partij verliest kiezers omwille van de processen van verstedelijking en secularisering. Ten tweede zijn er de politieke crisissen in Duitsland die voor spanningen zorgen tussen de CDU en de CSU. Ik denk dan vooral aan de vluchtelingencrisis, waarin Merkel en Seehofer lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. Dit aanhoudend gekibbel en conflict laat een slechte indruk na bij de kiezers. Ten derde is er de opkomst van de AfD. Die partij trekt de hardliners uit de CSU naar zich toe.’

Nochtans zetten minister-president Söder en partijvoorzitter Seehofer vorige week alles op alles om de Beierse burgers alsnog te overtuigen. Op de laatste campagnedag kwam niemand minder dan Oostenrijks kanselier Sebastian Kurz de menigte toespreken. Traditioneel gezien is die taak echter weggelegd voor Bondskanselier Merkel. ‘Dit was een zuiver electorale keuze van Seehofer’, aldus Rochtus. ‘Seehofer heeft de vluchtelingenkwestie geframed als “de moeder van alle problemen”, waardoor het vreemd zou zijn om Merkel, die een veel te soft beleid verweten wordt, uit te nodigen op een campagnedag.’ De inwoners van Beieren zijn sinds 2015 heel dicht betrokken geraakt bij de instroom van vluchtelingen, omdat veel van hen Duitsland via de deelstaat binnenkwamen. Asiel en migratie is dan ook een heet hangijzer binnen het Beierse politieke landschap.

Wie is verantwoordelijk ?

De deelstaatverkiezingen in Beieren zijn onlosmakelijk verbonden met de hoogste politieke echelons in Duitsland. 51 procent van de Beierse kiezers houdt Merkel verantwoordelijk voor de povere prestaties van de nationale regering. 43 procent wijst in de richting van Seehofer. De twee lagen de voorbije maanden dan ook herhaaldelijk in de clinch. Seehofer wilde immers alle migranten die in Duitsland aankwamen, terugsturen naar het land van aankomst. Dat was een brug te ver voor Frau Merkel: ze pleitte voor een gecoördineerde Europese aanpak. Na spannende onderhandelingen waarin Seehofer ermee dreigde de stekker uit de regering te trekken, kwam er uiteindelijk toch een akkoord.

De wrevel tussen Merkel en Seehofer bleef echter aanhouden, vooral omdat Merkel hét mikpunt van kritiek van de Beierse partij werd. Dit maakte deel uit van een electorale strategie om de meest rechtse kiezers zo weinig mogelijk te laten overlopen naar de AfD. Tevergeefs, zo blijkt nu. Bovendien zorgde de hele heisa ervoor dat er de voorbije twee jaar nauwelijks vooruitgang kon worden geboekt in andere belangrijke dossiers.

Het aanhoudend gekibbel laat een slechte indruk na op de kiezers

De vraag is nu wie zal moeten boeten voor deze historisch lage cijfers. Meer dan de helft van de kiezers is de mening toebedeeld dat de CSU te vaak het conflict opzoekt. 62 procent voegt daar zelfs aan toe dat de partij een goed bestuur vanuit Berlijn verhindert. ‘Seehofer zal zeker op de vingers worden getikt in Berlijn. Zijn polariserende stijl wordt namelijk gezien als de oorzaak van het slechte CSU-resultaat. Sommige analyses menen dat hij zijn ontslag zal moeten geven.’ zegt professor Rochtus. ‘Söder daarentegen zal zijn vel kunnen redden door het vormen van een nieuwe Beierse coalitie met de FW’.

Maar ook bondskanselier Merkel blijft niet gespaard. 74 % van de kiezers gaat akkoord met de stelling dat de tijd van Merkel ‘abgelaufen’ is. In december vindt het partijcongres van de CDU plaats, waarop Merkel van de partijleden opnieuw het fiat moet krijgen voor het voorzitterschap van de partij. In die context volgt binnen tweetal weken een cruciale test voor de Bundeskanzlerin. Er vinden dan namelijk deelstaatverkiezingen plaats in Hessen, waarvan wordt verwacht dat ook hier de christendemocraten verder zullen wegzakken: ‘In dat geval zal er met een beschuldigende vinger richting Merkel worden gewezen. Het gaat dan immers niet meer over een specifiek probleem in Beieren, maar echt over een structureel probleem bij de christendemocraten’.

Spannende tijden

Toch ziet Rochtus Merkel niet snel van het politieke toneel verdwijnen: ‘Ik vermoed dat Merkel wel aan zal blijven als voorzitter, omdat er voorlopig geen andere sterke kandidaten zijn voor het ambt’. Het einde van Merkel wordt immers al jaren voorspeld maar tot op vandaag heeft Duitslands machtigste vrouw altijd haar positie kunnen behouden.

Hans-Olaf Henkel, parlementslid voor de LKR, een afsplitsing van de AfD, verklaarde echter al dat het wél goed zou kunnen dat Merkel in december moet opstappen. Er wordt gefluisterd dat Jens Spahn, de minister van Gezondheid (CDU), en Annegret Kramp-Karrenbauer, de secretaris-generaal van de partij, azen op het voorzitterschap. Beide zijn eerder kritisch voor het Merkeliaans beleid. Bovendien is het mogelijk dat Merkel zelf ook openstaat voor een verjonging aan de top.

Het blijft met andere woorden koffiedik kijken of de Groko met Merkel in het zadel zal kunnen blijven tot in het najaar van 2021. Het ziet er in elk geval naar uit dat de Duitse regering en haar coryfeeën spannende tijden tegemoet gaan.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content