Rik Daems (Open VLD)

Democratie en monarchie zijn perfect te combineren

Rik Daems (Open VLD) Fractieleider Open VLD in de Senaat en Alde fractieleider in de Raad voor Europa

De inhoud en impact van de representatieve en protocollaire taak van het staatshoofd zal en mag niet verminderen.

De paradox van Monarchie & Democratie

Kunnen een monarchie en een goed werkende democratie in de praktijk samengaan ? En is een verkozen staathoofd beter voor onze semocratie? Als overtuigd democraat lijkt me dit de basisvraag te zijn die moet beantwoord worden. Enkele elementen van antwoord vinden we in de internationaal gereputeerde ‘Democracy Barometer’, in een recente studie van professor Herman Matthijs en in de Belgische praktijk zoals die vandaag bestaat.

De Democracy Barometer is een internationaal erkend wetenschappelijk project om na te gaan waar ter wereld de democratie het best werkt. Over de ranking bestaat weinig discussie: Belgie staat steevast in de top drie van de wereld als een van de best functionerende democratieën, en dit samen samen met Denemarken en Finland. Meer nog, vijf van de zeven best scorende landen inzake democratie zijn monarchieën. De twee niet-monarchieën zijn Finland en … IIsland. Belangrijke presidentiële regimes zoals Duitsland, de Verenigde Staten of vooral Frankrijk zitten een heel stuk lager. Tot zelfs na de 20ste plaats.

Luidens een recente studie van professor Herman Mattijs blijkt de kostprijs van onze monarchie erg mee te vallen in vergelijking met Nederland of Groot-Brittanië. En zeker met presidentiële buurlanden zoals Duitsland of Frankrijk. De kost bij ons ligt in de bandbreedte van 14 miljoen euro, net zoals in Zweden en Denemarken. Nederland en Groot-Brittanië zitten in de bandbreedte van 40 miljoen euro. Duitsland zit rond de 30 miljoen euro en Frankrijk ruim boven de 110 miljoen euro. Een monarchie, zeker de Belgische, blijkt dus eerder goedkoper dan een presidentieel regime. Wel zit België in het ruime peloton van die landen waar de uitgaven formeel te weinig transparant zijn. Hoewel de website van het paleis in deze heel wat informatie biedt.

Ons land kent een constitutionele monarchie. Concreet houdt dit in dat de rechten en plichten duidelijk afgebakend zijn in de grondwet. Wat hier vooral opvalt is dat elke handeling van de koning uitdrukkelijk geruggesteund dient te zijn door een parlementaire meerderheid. Ook artikel 106 van de grondwet bepaalt letterlijk “Geen akte van de Koning kan gevolg hebben, wanneer zij niet medeondertekend is door een Minister, die daardoor alleen reeds, ervoor verantwoordelijk wordt”.

De monarchie in ons land heeft dus een zeer beperkte politieke macht. Ze krijgt bovendien de facto steeds meer een representatieve en symbolische functie.
Er zijn wel twee ogenblikken dat de koning een politieke rol op zich neemt: bij de vorming van een federale regering, en bij de bekrachtiging en afkondiging van de wetten. Merk op dat dit niet het geval is bij de regionalerRegeringen, waar terecht steeds meer politiek gewicht komt te liggen, niet in het minst dankzij het recente akkoord inzake staatshervorming.

Ondanks de schijnbare tegenstelling tussen monarchie en een goed werkende democratie vallen beide in de praktijk perfect te combineren. Een paradox dus. Op voorwaarde dat de politieke macht van het staatshoofd heel beperkt blijft, of formeel herleid wordt tot een minimum.

Betekent dit dat er geen verdere evolutie kan overwogen worden? Mijns insziens wel, al was het maar om in de toekomst formeel de wetten in overeenstemming te brengen met de feiten op het terrein. Het ondertekenen en afkondigen van federale wetten lijkt me, net zoals dat in in Vlaanderen niet het geval is, niet langer een fundamentele koninklijke taak. Het benoemen van ministers, met desgevallend een uitzondering voor de eerste minister(s), hoeft wat mij betreft evenmin op termijn absoluut behouden te blijven.

Vergeten we bovendien niet dat nergens aan de koning de formele macht wordt gegeven om tussen te komen in enige regeringsvorming. De federale politiek kan dit vandaag perfect zelf in handen nemen als ze dat wil. Al heeft de waarheid haar rechten. Velen zullen erkennen dat een neutrale koninklijke tussenkomst in de federale regeringsvorming meer dan eens haar bijzonder nut heeft bewezen. Zeker in een zo complex en communautair gevoelig land als het onze.

Het formeel duidelijk transparant maken van de civiele lijst en dotaties lijkt me wel een must op korte termijn. Belastinggeld moet ten allen tijde duidelijk verantwoord worden.

Vast staat wel dat we in de toekomst ongetwijfeld gaan naar een meer protocollair koningschap. En dat ligt nu eenmaal in lijn met de evolutie van de voorbije decennia waarbij het staatshoofd meer en meer zijn formeel politieke rol ingeperkt ziet. Maar de inhoud en impact van zijn representatieve en protocollaire taak zal en mag in tegendeel niet verminderen. Meer en meer zal immers duidelijk worden welke grote waarde juist hierin vervat zit.

Rik Daems

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content