De stilte geschilderd. Giorgio Morandi in Bozar

Hoe kan een kunstenaar de stilte visualiseren en er de toeschouwer van zijn werk mee ontroeren. De Italiaanse schilder Giorgio Morandi (Bologna, 1890 – 1964) is daar voorbeeldig in geslaagd.

Allereerst door zijn beperkte thematiek en verder ook door zijn sobere kleurgebruik. Hij was niet de man van het grote gebaar noch van enige vorm van uitbundigheid. Liever schoolde hij zich aan het Franse impressionisme (Cézanne, Seurat, Henri Rousseau of Renoir) en de oude Italiaanse kunst (Giotto, Masaccio, Ucello en Piero della Francesca). Niet helermaal wereldvreemd kende hij ook de toenmalige avant-gardistische stromingen, het kubisme, het futurisme en de pittura metafisica.

Die had hij leren kennen tijdens zijn bezoeken aan de Biënnales van Venetië. Maar hij voelde zich nochtans op z’n best in de rustige wijk waar hij woonde, met moeder en drie zussen. In een sobere kamer, omringd door eenvoudige voorwerpen, bracht hij een oeuvre tot stand dat door kunsthistoricus Roberto Longhi al in 1934 omschreven werd als dat van “een van de besten onder de levende schilders in Italië”. Op de Biënnale van Venetië van 1948 ontving hij trouwens de eerste prijs voor schilderkunst wat hem meteen promoveerde tot één van de meest gerespecteerde kunstenaars in Italië.

Morandi bleef er rustig bij en werkte verder aan een oeuvre dat, alhoewel beperkt in zijn onderwerpen, toch universeel bleek. Vele jongere kunstenaars uit diverse disciplines, waaronder beroemde filmregisseurs, hebben of hun bewondering uitgesproken of hun inspiratie bij hem gevonden. In zijn kamer of in de onmiddellijke omgeving van zijn huis koos hij voor kleinschalige landschappen of stillevens. Hij bezat een klein arsenaal van flessen, dozen, schalen en vazen die hij afwisselend rangschikte om er in zachte kleuren telkens andere composities mee te vormen.

Naar het einde van zijn carrière evolueerden ze haast naar de drempel van de abstractie. Ook zijn landschappen vertonen diezelfde soberheid, ze zijn het tegenovergestelde van weidse panorama’s en eerder non descriptief. Ze beelden niet uit maar suggereren in woningen, natuur en luchten een atmosfeer waar de mens totaal afwezig blijft en de stilte heerst. In de catalogus is er sprake van absolute landschappen, gereduceerd tot enkele wezenlijke, ingekorte elementen, opgebouwd uit diagonalen en boven elkaar geplaatste kleurstroken Morandi speelde er met geometrische vormen, kubus voor de huizen, trapezium of driehoek voor de heuvels, de wegen of de omgeploegde velden. Die constructivistische analyse weegt niet op tegen de gevoelsmatige ervaring waar de toeschouwer mee geconfronteerd wordt. Hier is de stilte haast voelbaar, geen mens of dier stoort haar, ze is omnipresent.

En zo is het ook met dat andere veel voorkomende onderwerp, de bloemen. Het zijn kleinere formaten die de schilder graag wegschonk aan vrienden en bekenden. Ook hun kleuren zijn getemperd en meermaals beeldt hij ze uit tegen een omlijstend donkerder en onregelmatig kleurvlak; soms vrij realistisch maar vaker nog in een vorm van vaag impressionisme. Nooit zijn ze exuberant.

Morandi is een schilder die er in geslaagd is om de stilte, de rust en de beschouwing te materialiseren. Zijn oeuvre noopt tot bezinning, zeker in deze tijd van rumoer en snelle opslorping van feiten en gebeurtenissen. De toeschouwer moet afstand nemen van de waan van de dag en zich op zichzelf terugplooien. Het is een ernstige confrontatie. Maar ze loont de moeite.

Als addendum aan de expositie heeft men Luc Tuymans gevraagd om als guest artist te fungeren. Enkele van zijn werken gaan, aan het einde van het parcours, de confrontatie aan met de Italiaanse grootmeester. Het is aan de toeschouwers om uit te maken of die gelukt is..

Ludo Bekkers Tentoonstelling “Giorgio Morandi”, Brussel BOZAR, nog tot 22 september.