De nieuwe kleren van de tsaar

Een revolutie willen ze niet. Een leider hebben ze niet. Toch blijven de Russen demonstreren. Het burgerprotest tegen Vladimir Poetin zal nog niet zo gauw luwen.

Hij is nu bijna twaalf jaar aan de macht – acht jaar als president en vier jaar als premier. Twaalf jaar van onafgebroken economische groei. Hij gaf de Russen hun gevoel van trots terug, en zijn populariteit leek niet meer stuk te kunnen. Maar ineens lijkt de houdbaarheidsdatum van Vladimir Poetin overschreden. Bij de parlementsverkiezingen van 4 december behaalde zijn partij Verenigd Rusland nog wel een krappe meerderheid, maar de oppositie beschuldigt hem van fraude. En sinds hij aankondigde dat hij in maart opnieuw kandidaat zal zijn voor het presidentschap komen de Russen op straat om zijn aftreden te eisen. In de woorden van schrijver Viktor Jerofejew: ‘De tsaar staat plotseling in zijn blootje.’

2012 is 1917 niet, natuurlijk: het zijn niet meer de verworpenen der aarde die vandaag in opstand komen. De verleiding is groot om parallellen te trekken met de Arabische revolutie. Net als in Caïro is het in Moskou vooral de middenklasse die op straat komt: ondernemers, computerexperts, artsen, ingenieurs die de voorbije decennia van Poetin rijk mochten worden – op voorwaarde dat ze hun mond hielden. Dat doen ze nu niet langer. En ook in Rusland hebben sociale media als Facebook en Twitter een belangrijke rol gespeeld in het organiseren van het protest. Maar daar stopt de vergelijking. Revolutie is in Rusland een besmet woord en een bestorming van het Kremlin is niet meteen de bedoeling.

De demonstranten vormen een gemêleerd gezelschap van liberalen, gestaalde communisten, anarchisten, ultranationalisten en politiek daklozen. Hun voorbeeld is het Burgerforum, dat in 1989 in Praag de macht overnam. Alleen: ze hebben geen Vaclav Havel. Poetin, nooit te beroerd voor een grapje, vergeleek hen met de Bandar Log uit het Jungle Boek van Rudyard Kipling – een troep kwebbelende apen, zonder koning of zonder leider.

De reactie van Poetin op het burgerprotest van de voorbije weken is dubbel. Van nieuwe parlementsverkiezingen of vrijlating van politieke gevangenen wil hij niet horen, maar hij staat wel ‘open voor dialoog’. Hij bagatelliseert de demonstraties (‘dat is de prijs die we voor democratie moeten betalen’) en belooft dat de presidentsverkiezingen op 4 maart eerlijk zullen verlopen. Hij is zelfs bereid webcamera’s in de stemlokalen te laten hangen om eventuele fraude vast te stellen: ‘Wat willen jullie nog meer?’

Maar tegelijk scheldt hij zijn tegenstanders uit voor ’trotskisten’ en ‘lakeien van het Westen’ – een beproefd recept. Een aantal wijzigingen in zijn entourage wijst erop dat Poetin zich voorbereidt op een confrontatie. De voormalige minister van Defensie Sergej Ivanov wordt de nieuwe stafchef in het Kremlin en de Russische ambassadeur bij de NAVO, Dimitri Rogozin, is benoemd tot vicepremier, belast met defensiezaken en wapenindustrie. Rogozin staat bekend als een geharnaste Russische nationalist en een houwdegen. Zijn verhuizing van Evere naar Moskou is niet zonder betekenis.

Piet Piryns