De koningskwestie: hervormen of wachten op het volgende incident?

Zijn de politieke partijen bereid iets te veranderen aan de rol van de koning en zijn familie of is het wachten op het volgende incident ?

Over de laatste jaren heen is er al veel openlijke discussie geweest over de Koninklijke familie, namelijk: de uitlatingen van prins Filip, de rol van de koning in de regeringsvorming 2007 en 2010, het statuut van de leden van de Koninklijke familie, het proces Laurent, de dotaties enz.

De rol van de koning en zijn familie is niet echt duidelijk geregeld in dit land. Veel is gebaseerd op politiek of grondwettelijke gewoonten. Voorbeelden hiervan zijn de rol van het staatshoofd bij de federale regeringsvorming, de discussie over het niet respecteren van het “colloque singulier” ( deze gewoonteregel houdt in dat men zich onthoudt van mededelingen ten aanzien van een gesprek met de koning.), de verklaringen van prinsen aan de pers, de kersttoespraken van de koning enz..

Laat ons deze elementen eens toetsen aan een wettelijke basis. Het “colloque singulier” heeft geen wettelijke basis en is al langer het voorwerp van lekken. Bijvoorbeeld de brief van koning Boudewijn aan de regering over het sturen van troepen naar Rwanda eind vorige eeuw. Dat werd gelekt door een niet al te enthousiaste regeringspartij in de Nederlandse pers.

Bij de federale regeringsvorming 2007 wordt in de pers door socialistische politici openlijk kritiek geleverd op de rol van de koning. Zijn vonden dat het staatshoofd teveel inzette op de Franstalige liberaal Reynders.

Tijdens de regeringsvorming 2010 is er de commentaar dat de koning teveel de kaart trekt van de socialisten en vooral de PS. Maar historisch dient men vast te stellen dat het paleis sinds de koningskwestie zijn lot heeft verbonden aan de almachtige PS.

Maar de rol van de koning in de regeringsvorming is nergens geregeld. Trouwens wie is verantwoordelijk voor het optreden van de koning na de verkiezingen? Dat kan toch moeilijk de ontslagnemende regering zijn. Want in ons bestel is de koning het enige lid van de koninklijke familie die volledig onschendbaar is. Daardoor is de regering verantwoordelijk voor het optreden van het staatshoofd. De recente kersttoespraak is zeker niet de meest afgetoetste tekst in onze geschiedenis. Heeft de Eerste Minister die tekst niet nagelezen ? Wie heeft die tekst in origine geschreven ? Duidelijk een Franstalige die weinig affiniteit heeft met Vlaanderen.

Bovendien is de Nederlandstalige versie een vertaling uit het stenen tijdperk. Opvallend is ook dat een aantal coalitiepartijen niet op de hoogte waren van de inhoud. Een dergelijke situatie kan alleen maar tot politieke problemen leiden.

Een duidelijke wettelijke basis voor de leden van de koninklijke familie kan al veel oplossen. Zo kent Nederland het statuut op de leden van het koninklijk Huis en zij komen in aanmerking voor de troonopvolging, doch deze personen zijn gebonden aan een aantal duidelijke regels.

Ook de wetten op de civiele lijst en de dotaties kunnen beter ook duidelijkere regels bevatten. De rol van de koning in de federale regeringsvorming moet ook eens gerelateerd worden met de politieke realiteit. Zo heeft de koning (in) geen dergelijke rol meer in Zweden en Nederland. Desalniettemin zijn de politieke partijen in die landen er toch ook in geslaagd om regeringen te vormen. Zelfs de rol van de koning heeft niet kunnen verhinderen dat de laatste federale regeringsvorming meer dan 500 dagen heeft geduurd.

Trouwens de koning speelt geen enkele rol meer in de vorming van de regeringen van de Gemeenschappen en de Gewesten.

Met deze communautaire invalshoek komen we ook bij de staatshervorming. Het paleis geeft op zijn minst de perceptie dat het geen fan is van een grootse staatshervorming en dat is een niet zo verstandige positie in het kader van de huidige politieke machtsverhoudingen. Uiteindelijk beslissen de burgers via een democratische verkiezing over de verdeling van de politieke kaarten. Dat dit inhoudt dat men in Vlaanderen een copernicaanse staatshervorming wenst , is een democratisch gegeven en dat moet door iedereen aanvaard worden.

De huidige tekst van de grondwet met betrekking tot de rol van de koning is op meerdere plaatsen volledig passé. Zo meldt artikel 112 van de grondwet dat de koning nog de munten slaat. Het bestaan van de euro en de ECB zijn nog niet doorgedrongen tot onze grondwetgevers. Artikel 167 meldt dat het staatshoofd de diplomatie en het leger leidt. Laat ons eerlijk zijn, die bevoegdheden zijn al jaren grotendeels in handen van de EU en de NAVO.

Er wordt wel eens gepleit voor een protocollaire monarchie en dan verwijst men naar Zweden. Het Zweedse staatshoofd heeft geen enkele politieke rol meer en zijn rol als constitutioneel monarch is geregeld in hoofdstuk V van de grondwet in dit Scandinavisch land. Daarin wordt een belangrijke rol toebedeeld aan de voorzitter van het Zweedse Parlement ( Sveriges Rikdsdag ) en de Eerste Minister. De Voorzitter van het Parlement begeleidt de regeringsvorming, stelt de regeringsleider aan en kan zelfs de functie van regent uitoefenen.

Bovendien tekent deze persoon de wetten. De Zweedse Eerste Minister ( Statsminister ) benoemt zelf zijn Ministers en heeft in de praktijk op zijn minst de bevoegdheden van een kanselier. Een dergelijke protocollaire functie bestaat al jaren in het Verenigd Koninkrijk, waar de echte politieke macht zich situeert in de handen van de Britse Eerste Minister. Die laatste heeft duidelijk eerder presidentiele bevoegdheden . Trouwens sinds 2009 is de Groothertog in Luxemburg ook een louter protocollaire functie en dit na een politieke rel.

Een monarchie kan maar overleven als ze zich strikt neutraal houdt en dit op politieke alsook op filosofisch vlak. De boeken politieke geschiedenis beschrijven hieromtrent enige slecht afgelopen optredens sinds de tweede wereldoorlog. Nederland en Zweden kunnen een leidraad zijn voor een dergelijke hervorming.

De vraag is of de politieke partijen bereid zijn iets te veranderen aan de rol van de koning en zijn familie of is het wachten op het volgende incident ?